ΒΡΙΤΟΜΑΡΤΙΣ-Η ΓΟΡΤΥΝΙΔΑ ΝΥΜΦΗ

Η Nύμφη αυτή με το πανάρχαιο ελληνικό, πελασγικό όνομα, ήταν θυγατέρα του Δία και της Κάρμης “Διός δε και Κάρμης της Ευβούλου Bριτόμαρτιν γενέσθαι” (Παυσανίας B΄ 30, 3). Ήταν μία μινωική θεότης η οποία αργότερα απορροφήθηκε και ταυτίσθηκε με την Άρτεμη.

Το όνομά της σήμαινε την “γλυκειά παρθένο” και ζούσε στη Γόρτυνα κυνηγώντας πάνω στα βουνά, ώσπου την είδε ο Μίνως και θέλησε να την κάνει δική του. Άρχισε τότε ένα ατελείωτο κυνηγητό που κράτησε εννέα μήνες και η Nύμφη, για να αποφύγει τη σύλληψή της απ΄ τον ερωτευμένο Μίνωα, έπεσε από το βουνό στη θάλασσα, ευτυχώς Όμως μέσα σε δίχτυα ψαράδων που ψάρευαν εκεί κοντά, οι οποίοι και την έσωσαν. Γι΄ αυτό και της έδωσαν την προσωνυμία Δίκτυννα και το βουνό απ΄ όπου έπεσε Δικταίον. Nά τι λέει ο Καλλίμαχος για την Bριτόμαρτη:

“έξοχα δ΄ αλλάων Γορτυνίδα φίλαο νύμφην, ελλοφόνον Βριτόμαρτιν, εΰσκοπον· ης ποτέ Μίνως πτοιηθείς υπ΄ έρωτι κατέδραμεν ούρεα Κρήτης. η δ΄ ότε μεν λασίησιν υπό δρύσι κρύπτετο νύμφη, άλλοτε δ΄ ειαμενήσιν. ο δ΄ εννέα μήνας εφοίτα παίπαλά τε κρημνούς τε· και ουκ ανέπαυσε διωκτύν, μέσφ’ ότε, μαρπτομένη και δη σχεδόν, ήλατο πόντον πρηόνος εξ υπάτοιο· και ένθορεν εις αλιήων δίκτυα, τα σφ΄ εσάωσεν. Όθεν μετέπειτα Κύδωνες νύμφαν μεν Δίκτυνναν, όρος δ΄, όθεν ήλατο νύμφη, Δικταίον καλέουσιν· ανεστήναντο δε βωμούς ιερά τε ρέζουσι”.

(Καλλίμαχος, Ύμνος εις Άρτεμιν 191-202)

Αγάπησες πάρα πολύ, απ΄ τις άλλες νύμφες, τη Γορτυνίδα Bριτόμαρτη, την οξυδερκή, που σκοτώνει τα ελάφια. Για την οποία κάποτε ο Μίνωας χτυπήθηκε από έρωτα και τριγυρνούσε πάνω στα Κτητικά βουνά. Αυτή όμως πότε κρυβόταν σε πυκνές βελανιδιές και πότε σε μέρη χαμηλά. Κι αυτός τριγυρνούσε εννιά μήνες σε μέρη δύσβατα και σε γκρεμούς. Και δεν σταμάτησε την καταδίωξη παρά μόνο όταν αυτή, που παρά λίγο να πιαστεί, πήδησε στη θάλασσα από βράχο ψηλό. Κι έπεσε μέσα σε δίχτυα ψαράδων, τα οποία την έσωσαν. Γι΄ αυτό αργότερα οι Κύδωνες ονόμασαν τη νύμφη Δίκτυννα και το βουνό απ΄ όπου έπεσε η νύμφη, Δικταίο. Και έστησαν βωμούς όπου έκαναν θυσίες.

Σύμφωνα με την παράδοση που διασώζει ο Παυσανίας, οι Aιγινήτες έλεγαν ότι η Nύμφη εμφανίστηκε στο νησί τους και της έδωσαν το όνομα Αφαία. Ακόμη ότι η Άρτεμη θεοποίησε τη Bριτόμαρτη και ότι την λάτρευαν τόσο οι Κρητικοί, όσο και οι Aιγινήτες:

“ταύτην μεν θεόν εποίησεν Άρτεμις, σέβουσι δε ου κρήτες μόνον αλλά και αιγινήται, λέγοντες φαίνεσθαί σφισιν εν τη νήσω την Βριτόμαρτιν. Επίκλησις δε οι παρά τε αιγινήταις έστιν αφαία και δίκτυννα εν Κρήτη. (Παυσανίας. Β΄ 30, 3)

Η Άρτεμις την έκανε θεά και την σέβονται όχι μόνον οι Κρήτες αλλά και οι Aιγινήτες, λέγοντας πως η Bριτόμαρτις φανερώθηκε στο νησί τους. Οι Aιγινήτες την αποκαλούν Αφαία και οι Κρήτες Δίκτυννα.

Πάντως πολύ συχνά η Bριτόμαρτις ταυτιζόταν με τη θεά Άρτεμη, “ω παι τας Λατούς Δίκτυνν’ ουρεία” (Ευρ. Ιφιγ. εν Ταύρ. 126), (ω! θυγατέρα της Λητούς, Δίκτυννα βουνίσια). Την παρουσίαζαν δε, όπως και την Άρτεμη, με κυνηγετική φορεσιά, να τρέχει πάνω στα βουνά με συντροφιά τους σκύλους της.

Ο Διόδωρος Σικελιώτης, στην αναφορά του για τη Bριτόμαρτη, λέει και αυτός πως ήταν θυγατέρα του Δία και της Κάρμης και τοποθετεί τον τόπο γεννήσεώς της στην Καινώ της Κρήτης. Αναφέρει επίσης τον μύθο για την καταδίωξη της Nύμφης από τον Μίνωα, αλλά τον απορρίπτει καθώς, όπως λέει, είναι απίθανο μία θυγατέρα του Δία να ζητά βοήθεια από θνητούς ανθρώπους, και ακόμη πως ο Μίνως διακρινόταν για την αφοσίωσή του στο δίκαιο και την ηθική και δεν ήταν δυνατόν να κάνει τέτοια πράξη:

“Βριτόμαρτιν δε την προσαγορευομένην Δίκτυνναν μυθολογούσι γενέσθαι μεν εν Καινοί της Κρήτης εκ Διός και Κάρμης της Ευβούλου του γεννηθέντος εκ Δήμητρος· ταύτην δ΄ ευρέτιν γενομένην δικτύων των εις κυνηγίαν προσαγορευθήναι Δίκτυνναν, και τας μεν διατριβάς ποιήσασθαι Μετά της Αρτέμιδος, αφ΄ ης αιτίας ενίους δοκείν την αυτήν είναι Δίκτυννάν τε και Άρτεμιν, θυσίαις δε και ναών κατασκευαίς τετιμήσθαι παρά τοις Κρησί την θεόν ταύτην. τους δ΄ ιστορούντας αυτήν ωνομάσθαι Δίκτυνναν από του συμφύγειν εις αλιευτικά δίκτυα, διωκομένην υπό Μίνω συνουσίας ένεκα, διημαρτηκέναι της αληθείας· ούτε γαρ την θεόν εις τοιαύτην ασθένειαν ελθείν πιθανόν υπάρχειν ώστε προσδεηθήναι της παρ΄ ανθρώπων βοηθείας, του μεγίστου των θεών ούσαν θυγατέρα, ούτε τω Μίνω δίκαιον προσάπτειν τοιαύτην ασέβειαν, παραδεδομένω συμφώνως δικαίαν προαίρεσιν και βίον επαινούμενον εζηλωκέναι”.

Η Bριτόμαρτις, που αποκαλείται Δίκτυννα, μυθολογείται πως γεννήθηκε στην Καινώ της Κρήτης από τον Δία και την Κάρμη, θυγατέρα του Ευβούλου, γυιού της Δήμητρας. επειδή ανακάλυψε τα κυνηγετικά δίχτυα, ονομάσθηκε Δίκτυννα. Και επειδή ζούσε μαζί με την Άρτεμη, μερικοί νομίζουν πως η Δίκτυννα και η Άρτεμη είναι το ίδιο πρόσωπο. Και τιμούν αυτήν τη θεά οι Κρήτες με θυσίες και κατασκευή ναών. Aυτοί δε που ιστορούν πως ονομάσθηκε Δίκτυννα επειδή κατέφυγε στα δίχτυα ψαράδων καθώς την καταδίωκε ο Μίνως για να την βιάσει, ασεβούν προς την αλήθεια. Διότι ούτε είναι πιθανόν να βρισκόταν σε τέτοια αδυναμία η θεά ώστε να ζητήσει βοήθεια από ανθρώπους, καθώς μάλιστα ήταν και θυγατέρα του μεγαλύτερου απ τους θεούς, αλλά ούτε και είναι δίκαιο να αποδίδουμε τέτοια ασέβεια στον Μίνωα, διότι υπάρχει ομόφωνη παράδοση πως ο τρόπος της ζωής του ήταν δίκαιος και έζησε επαινετή ζωή.

Πρέπει να υπήρχε διαδεδομένη λατρεία της Nύμφης αυτής στην Κρήτη, όπου αναφέρεται και γιορτή προς τιμήν της, τα “Bριτομάρτεια”. Εκτιμώντας από το όνομά της, μπορούμε να υποθέσουμε πως η λατρεία της ήταν σχετική με τις νεαρές κοπέλες και ότι αντιπροσώπευε την αιώνια νεότητα, την αιώνια θήλεια αρχή.

Όπως μας διασώζει ο Στράβων (I 479), στη σημερινή Xερσόνησο Ηρακλείου υπήρχε αρχαίος ναός αφιερωμένος σ΄ αυτήν. Στην περιοχή αυτή βρέθηκε και η εξής επιγραφή του 1ου αι. π.X., πράγμα που δείχνει πως η λατρεία της συνεχιζόταν και στους ελληνιστικούς χρόνους:

“ΕΥΚΛΕIΔAΣ ΚAI ΛΥΚΟΣ ΟI AΛΕΞIΜAXΩ

BPIΤΟΜAPΠI XAPIΣΤHPIΟN”

Τέλος, ο Παυσανίας αναφέρει πως στην αρχαία Ολούντα (σημερινή Ελούντα), υπήρχε ξόανο της θεάς φτειαγμένο από τον Δαίδαλο, “τοσαύτα δε (έργων Δαιδάλου) έτερα ξόανα εν Κρήτη, Bριτόμαρτις εν Ολούντι και Αθηνά παρά Κνωσσίοις” (Παυσανίας Θ΄ 40, 3).