ΕΞΟΣΤΡΑΚΙΣΜΟΣ

Οστρακισμός ή εξοστρακισμός ήταν μία διαδικασία ψηφοφορίας με την οποία αποφασιζόταν ελεύθερα, άνευ δίκης, η υποχρεωτική εξορία ή όχι ενός ατόμου που κρινόταν επικίνδυνο για την πόλη. Ο οστρακισμός εφαρμοζόταν στην αρχαία Αθήνα, από όπου τον πήραν και οι άλλες πόλεις με δημοκρατικό πολίτευμα.

Ο οστρακισμός γινόταν ως εξής: έφραζαν την Αγορά και δημιουργούσαν έτσι έναν περίβολο, που τον διαιρούσαν σε 10 τμήματα, με κοινή είσοδο. Σε αυτά εισερχόταν κάθε πολίτης, ανάλογα με τη φυλή που ανήκε και άφηνε ένα όστρακο (θραύσμα πήλινου αγγείου), όπου είχε γράψει το όνομα του πολίτη του οποίου την εξορία επιθυμούσε. Για να εξοριστεί κάποιος έπρεπε το όνομά του να βρεθεί σε περισσότερα από 6.000 όστρακα. Ο πολίτης που καταδικαζόταν είχε διορία δέκα ημερών για να τακτοποιήσει τις προσωπικές του υποθέσεις. Αρχικά, η εξορία διαρκούσε δέκα χρόνια αλλά αργότερα μειώθηκε σε πέντε.

Ο οστρακισμός θεσπίστηκε αρχικά ως ένα μέσο προστασίας του δημοκρατικού πολιτεύματος. Αργότερα όμως,ο θεσμός αυτός έχασε βαθμιαία τη σημασία του, διότι χρησιμοποιήθηκε από τις διάφορες παρατάξεις σαν τρόπος απαλλαγής και εξόντωσης πολιτικών αντιπάλων.

Οι Αθηναίοι που είναι γνωστό ότι εξοστρακίστηκαν είναι οι ακόλουθοι (κατά χρονική σειρά):


487 π.Χ. − Ίππαρχος του Χάρμου, συγγενής του Πεισίστρατου


486 π.Χ. – Μεγακλής του Ιπποκράτη, ανιψιός του Κλεισθένη. Ο Μεγακλής εξοστρακίστηκε δύο φορές σύμφωνα με τον Λυσία.


485 π.Χ. — Καλλίξενος, ανιψιός του Κλεισθένη και αρχηγός των Αλκμαιωνιδών εκείνο το διάστημα (οι πληροφορίες για τον Καλλίξενο είναι αβέβαιες).


484 π.Χ. — Ξάνθιππος του Αρίφρονα, πατέρας του Περικλή


482 π.Χ. — Αριστείδης του Λυσιμάχου.


471 π.Χ. — Θεμιστοκλής του Νεοκλέους (το 471 π.Χ. ή νωρίτερα)


461 π.Χ. — Κίμων του Μιλτιάδη


460 π.Χ. — Αλκιβιάδης του Κλεινία, παππούς του Αλκιβιάδη του Πελοποννησιακού Πολέμου.

457 π.Χ. — Μένων του Μενεκλίδη (αβέβαιο)

442 π.Χ. — Θουκυδίδης του Μιλησία (δεν πρόκειται για τον ιστορικό Θουκυδίδη)

Δεκαετία του 440 π.Χ. — Καλλίας του Διδύμου (αβέβαιο)

Δεκαετία του 440 π.Χ. — Δάμων του Δαμονίδη (αβέβαιο)

416 π.Χ. — Υπέρβολος του Αντιφάνη


Ο Αριστείδης ο Δίκαιος (540 – 468 π.Χ.) υπήρξε επιφανής πολιτικός και στρατηγός των Αθηναίων. Στη μάχη του Μαραθώνα ήταν ένας απ’ τους 100 Έλληνες στρατηγούς και στη συνέχεια ανακηρύχθηκε Άρχοντας των Αθηνών.
Εκτός από τη μεγάλη σωφροσύνη και φιλοπατρία του, τον διέκρινε μια αυστηρότατη προσήλωση στο πνεύμα της δικαιοσύνης γι’ αυτό και η ιστορία, δίπλα στο όνομά του, του κόλλησε τον χαρακτηρισμό “Ο δίκαιος”. Γεννήθηκε στην Αθήνα, όπου και πέθανε πάμπτωχος το 468 π.Χ., σε ηλικία 72 ετών.
Πολέμησε στη Μάχη του Μαραθώνα (490 π.Χ.) ως στρατηγός της φυλής του και τον επόμενο χρόνο εκλέχτηκε «άρχων» της Αθήνας. Η εκλογή αυτή, πιθανότατα, ήταν αποτέλεσμα της φήμης που είχε αποκτήσει κατά την θητεία του ως ταμίας του ναού της Αθηνάς, όπου διακρίθηκε για την τιμιότητα και την δικαιωσύνη που επέδειξε. Εξαιτίας της φήμης του, ο στρατηγός Μιλτιάδης τον επέλεξε ανάμεσα στους δέκα στρατηγούς των αττικών φυλών για τη φύλαξη των λαφύρων και των αιχμαλώτων μετά την μάχη του Μαραθώνα….
Επειδή είχε αντιταχθεί στο ναυτικό πρόγραμμα του Θεμιστοκλή, οι τότε κρατούντες τον εξόρισαν. Σε λίγο, όμως, ξαναγύρισε και πήρε μέρος ενεργό και ένδοξο στη ναυμαχία κατά των Περσών στη Σαλαμίνα. (Μεταξύ των άλλων κατέλαβε τότε και το νησί Ψυτάλεια).
Το 473 π.Χ. στρατήγησε των Αθηναίων στη σπουδαία μάχη τους στις Παλαιές. Η παράδοση μας διέδωσε και το εξής περιστατικό, που δείχνει την ποιότητα του εκλεκτού αυτού τέκνου της Αθήνας:
Όταν τέθηκε σε ψηφοφορία η πρόταση των Αρχόντων για να εξοριστεί ο Αριστείδης, ένας αγράμματος πολίτης, που δεν τον γνώριζε ούτε στην όψη του, συναντώντας τον Αριστείδη καθοδόν, του ζήτησε να γράψει πάνω στο όστρακο το όνομα “Αριστείδης”.

Οπότε, χωρίς καν να του φανερωθεί εκείνος, τον ρώτησε τι κακό είχε κάνει ο Αριστείδης και ζητούσε να τον εξορίσουν.
Τότε ο πολίτης του απάντησε πως τίποτε μεν δεν είχε κάνει το κακό, αλλά κουράσθηκε να ακούει συνέχεια να τον λένε όλοι “δίκαιο δίκαιο”. Και ο Αριστείδης, μετά από αυτό, χωρίς καθόλου να διστάσει, έγραψε επάνω στο όστρακο το όνομά του.