Ο ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ ΠΡΟΚΛΟΣ

Έλληνας νεοπλατωνικός φιλόσοφος. Γεννήθηκε το 410 ή 412 μ.Χ. στην Κωνσταντινούπολη και πέθανε το 485 στην Αθήνα. Σπούδασε στην Αλεξάνδρεια ρητορική με δασκάλους του Λεωνά και Ωρίωνα και φιλοσοφία με δασκάλους τους Ολυμπιόδωρο και Ήρωνα. Αργότερα συνέχισε τις σπουδές του στην Αθήνα, όπου υπήρξε μαθητής του Πλούταρχου και του Συνέσιου. Προσπάθησε να εντάξει όλες τις παλαιότερες φιλοσοφικές θεωρίες μέσα σε μία αυστηρή ταξινόμηση των ιδεών και γι' αυτό ονομάστηκε "Χέγκελ της αρχαιότητας". Κύρια έργα του: σχόλια στους διαλόγους "Αλκιβιάδης Α΄ ", "Παρμενίδης", "Κρατύλος", "Πολιτεία" και "Τίμαιος" του Πλάτωνα, τα θεωρητικά "Στοιχείωσις θεολογική", "Εις την Πλάτωνος θεολογίαν" κ.ά., υπομνήματα σε έργα του Ησίοδου, Ομήρου, Ευκλείδη, Πτολεμαίου κ.ά.

Σπούδασε στην Αλεξάνδρεια και την Αθήνα, στην αρχή Ρητορική, αργότερα Φιλοσοφία και Μαθηματικά. Δάσκαλοί του υπήρξαν ο Ολυμπιόδωρος και ο μαθηματικός Ήρωνας. Μέχρι το θάνατό του, το 485μ.Χ., ήταν διευθυντής της Πλατωνικής Ακαδημίας στην Αθήνα που, ως γνωστό, έκλεισε ο Αυτοκράτορας Ιουστινιανός (529 μ.Χ.) με διάταγμα που απαγόρευε τη διδασκαλία της φιλοσοφίας.
Ο Πρόκλος ήταν βαθύτατα θρησκευτικός, εσωτεριστής, οραματιστής αλλά και φιλάνθρωπος με κοινωνική δράση. Υπήρξε πολυγραφότατος. Το έργο του αποτελείται από μελέτες της Πλατωνικής μεταφυσικής, φιλοσοφικές έρευνες, καθώς και από μία συνοπτική μελέτη της ελληνικής λογοτεχνίας. Ακόμη, έγραψε ύμνους στους αρχαίους θεούς. Αναγνώριζε πως, μέσα από τους θρησκευτικούς ύμνους (ελλην. ρίζα υμν = δεσμός, σύνδεσμος), ο φιλόσοφος εγείρει τη θεϊκή φύση και ανοίγει το δρόμο προς την τελείωση, και στη συνέχεια τη θέωση.
Ένα από τα κυριότερα έργα του είναι η "Στοιχείωση Θεολογική". Σε αυτό πραγματεύεται τη μεταφυσική διάρθρωση του Όντος. Συγκεκριμένα, λέει ότι:
Καθετί που μετέχει στο ΕΝ, είναι και ένα, και όχι μείον ένα.
Καθετί που γίνεται ένα, γίνεται ένα από τη συμμετοχή τους στο ΕΝ.
Καθετί που είναι ενωμένο, είναι διαφορετικό από το ΕΝ καθεαυτό.
Κάθε πλήθος έπεται του Ενός.
Η καινοτομία του Πρόκλου βρίσκεται στην εισαγωγή της μεταφυσικής των ΕΝΑΔΩΝ. Όπως ο Νους αποτελείται από Νόες και η Ψυχή από ψυχές, έτσι και το ΕΝ αποτελείται από ΕΝΑΔΕΣ. Οι ΕΝΑΔΕΣ είναι κατώτερες του Ενός, αλλά ανώτερες του Νου. Πέρα, όμως, από το θεωρητικό υπόβαθρο, ο Πρόκλος πιστεύει στη θρησκευτική πρακτική. Έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις θεουργικές ιεροτελεστίες, την αστρολογία και την ανάκληση θεών. Στο έργο του "Θεολογούμενα Πλάτωνος" ορίζει τη θεουργία ως δύναμη υψηλότερη από κάθε ανθρώπινη σοφία, που περιέχει όλα τα αγαθά της μαντικής, τις καθαρτήριες δυνάμεις της μύησης, και γενικά τις λειτουργίες κάθε κατοχής. Σύμφωνα με τον Πρόκλο, η θεουργία βοηθά τους πιστούς να ξεφύγουν από την ειμαρμένη, να ανέλθουν μέχρι το νοητό πυρ και να εξασφαλίσουν την αθανασία της ψυχής. Στη θεουργία γινόταν, ακόμα, χρήση μαγικών αγαλματιδίων. Είχαν προέλευση στην πρωτόγονη πίστη ότι υπάρχει μια αλληλεπίδραση, μια φυσική συμπάθεια που ενώνει μυστικά το πρωτότυπο με την
εικόνα, δηλαδή το Θεό με την υλική αναπαράστασή του. Αυτή την αντίληψη φαίνεται ότι υιοθέτησε ο χριστιανισμός με τις χειροποίητες και θαυματουργές εικόνες του.
Στη θεουργία ο Πρόκλος μυήθηκε από την Ασκληπιγένεια, την κόρη του Πλούταρχου του Αθηναίου, που ήταν επικεφαλής της Ακαδημίας Αθηνών, και είχε μυήσει σε βάθος την κόρη του στα μυστικά της θεουργίας. Η Ασκληπιγένεια τού αποκάλυψε τις παλαιές μυστηριακές τελετές (τα ιερά "όργια") και τη χαλδαϊκή μαγεία. Μόνο αυτή είχε αυτές τις γνώσεις από τότε που πέθανε ο πατέρας της. Μετά τη μαθητεία κοντά της, ο Πρόκλος απέκτησε την ικανότητα να βλέπει θεία οράματα, να προκαλεί βροχή, ακόμη και να θεραπεύει ανίατες ασθένειες. Η Ασκληπιγένεια συνέχισε να διδάσκει ακόμη και όταν ο φιλόσοφος Μαρίνος διαδέχθηκε τον Πρόκλο. Παράλληλα συνεργαζόταν με αρκετές άλλες γυναίκες για τη συνέχιση της Σχολής.
Δάσκαλος του Πρόκλου υπήρξε και ο διάδοχος του Πλούταρχου στην Ακαδημία, ο Συριανός, με τον οποίο συνδέθηκε με μεγάλη φιλία. Σώζεται επιτύμβιο επίγραμμα όπου μαρτυριέται η ευγνωμοσύνη του Πρόκλου για τη διδασκαλία που δέχθηκε από τον Συριανό. Θα ήθελα να τελειώσω με τα λόγια αυτού του επιγράμματος που έγραψε ο ίδιος ο Πρόκλος:
"Πρόκλος εγώ υπήρξα Λύκιος στην καταγωγή, αυτόν που ο Συριανός έθρεψε εδώ με τη διδασκαλία του ως διάδοχό του. Αυτός ο κοινός τάφος δέχθηκε τα σώματα και των δύο, κι είθε να λάχει και στις ψυχές τους τόπος κοινός".

ΥΜΝΟΣ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ

Επάκουσέ μου εσύ του Διός τ' αστραποφόρου κόρη,

π' απο την άκρη κορυφή πήδησες του Πατρός σου,

ανδρόψυχη, ολοδύναμη, με τη βαριά σου ασπίδα,

ω Τριτογένεια Παλλάς, με το χρυσό σου κράνος,

επάκουσε και πρόθυμη τον ύμνο, σεμνή, δέξου

να μην αφήσεις να χαθεί η ευχή μου στους ανέμους!

Σύ, π' άνοιξες τα θεϊκά προπύλαια της σοφίας

και των Γιγάντων πάτησες το θεομάχον έθνος,

που την ορμήν εξέφυγες του πυρωμένου Ηφαίστου

και το χρυσόν εφύλαξες δεσμό της παρθενιά σου

που την καρδιάν εγλίτωσες ανέγγιχτη του Βάκχου

την ώρα που τον έσφαζαν τα χέρια των Τιτάνων,

στους ουρανούς την έφερες και του Πατρός την πήγες

για ν' αναζήσει ο Διόνυσος απ' την Σενμέλη βρέφος

κατά την άρρηκτη βουλή του Διός ξανά στον κόσμο

που το πελέκι σου έκοψε Τιτανικά κεφάλια

και την γενεάν αφάνισες της σκοτεινής Εκάτης

κι ύψωσες κράτος αρετών, που τους θνητούς υψώνουν,

που την ζωήν εστόλισες με χίλιων λογιών τέχνες

κι έβαλες μέσα στην ψυχήν νοερή δημιουργία

σύ, που όρισες τον υψηλό της Ακροπόλεως λόφο

της υπερτάτης σύμβολο, Παρθένα, κορυφής σου,

κι αγάπησες γη γόνιμη, τη μάνα των βιβλίων,

κι απέκρουσες τον όσιο του πατραδέλφου πόθο

και τ' όνομά σου χάρισες στη χώρα και τον νού σου

και βλάστησες της θεϊκής φιλονικίας σημάδι

στους επιγόνους την ελιά κατάγυρα του λόφου,

άμα σφοδρό με την βουλή του Ποσειδώνος ήρθε

το κύμ' απο την θάλασσα τους Αθηναίους να πνίξει

καιμε πολύφλοισβα νερά παράσυρνε τα πάντα

άκου, θεά μου, που όλο φως το πρόσωπό σου αστράφτει,

δώσ' μου μακάριον άραγμα ση γη, που παραδέρνω!

δώσ' της ψυχής μου φως αγνό απο τα θεία σου λόγια,

σοφία δώσ' μου κι έρωτα! και φύσησέ μου τόσο

και τέτοιο μένος, που απ' εδώ, της γης απο τους κόλπους,

να πάω ψηλά στον Όλυμπο, το κράτος του Πατρός σου!

Κι αν με βαρύνει της ζωής καμιά φρικτή αμαρτία,

-γιατί το ξέρω πως πολλοί μισούν με, άλλος γι άλλο

λάθος βαρύ π' απ' το μωρό μυαλό μου έχω αμαρτήσει,-

συγχώρησέ με, σώτειρα μειλίχια, μη μ' αφήσεις

να γίνω φοβερών ποινών βορά και περιγέλιο,

στους κάμπους άφετος γιατί δικός σου λέω πως είμαι!

Ώ δώσ' μου υγειά στα μέλη μου, σταθερά να' ν' κι ακμαία

και τα κοπάδια απόδιωξε των σαρκοβόρων νόσων!

Βασίλισσα ικετεύω σε, τ' αθάνατό σου χέρι

την ζοφερή κακομοιριά των πόνων μου ας δαμάσει

και στο ταξίδι της ζωής γαλήνιο δώσ' μου αγέρι,

γάμο, παιδιά, πλούτη τιμή, μακάριαν ευφροσύνη,

πειθώ, νούν επιδέξιο, γλυκόλογη φιλίαν,

για τους εχθρούς μου δύναμη, μες στους πολλούς πρωτεία.

Άκου, βασίλισσ' άκου με, μ΄ευχές έρχομαι τόσες,

τι σ' έχω ανάγκη μόν εσύ καλόβουλο αυτί τείνε!

(Μετάφραση: Σιμ. Μενάρδος)