ΑΙΓΥΠΤΙΑΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ

Με τον όρο Αιγυπτιακή μυθολογία εννοείται το corpus των μύθων που υποδηλώνουν την διαδοχή των θρησκευτικών πεποιθήσεων των αρχαίων Αιγυπτίων και εκτείνεται χρονικά σε μια περίοδο 3.000 περίπου χρόνων, πριν την έλευση του Χριστιανισμού και του Ισλάμ.

Οι θρησκευτικές πεποιθήσεις των Αιγυπτίων στις πρώιμες περιόδους είναι δυνατόν να ομαδοποιηθούν σε πέντε διακριτές ομάδες:

Εννεάδα της Ηλιούπολης, με κυρίαρχη θεότητα τον Ατούμ.
Ογδοάδα της Ερμούπολης, με κυρίαρχη θεότητα τον Ρα.
Τριάδα της Ελεφαντίνης, Κνουμ-Σατέτ-Ανουκέτ, με κυρίαρχη θεότητα τον Κνουμ.
Τριάδα των Θηβών, Άμων-Μουτ-Κχονς, με κυρίαρχη θεότητα τον Άμωνα.
Τριάδα της Μέμφιδας Πτα-Σεκμέτ-Νεφερτέμ , με κυρίαρχη θεότητα τον Πτα.
Οι κυρίαρχες πεποιθήσεις αρχαίων Αιγυπτίων συγχωνεύονταν και αλλοιώνονταν ανάλογα με το ποιες ηγετικές ομάδες διεκδικούσαν την πολιτική εξουσία, επιβάλλοντας τις λατρευτικές πεποιθήσεις του ηγεμονικού οίκου τους. Αρχικά ο Ρα και ο Άμων συγχωνεύθηκαν σε μία θεότητα, τον Άμμωνα-Ρα και αργότερα ο Ρα απορροφήθηκε με τη σειρά του από τον Ώρο, για να δημιουργηθεί μια νέα θεότητα με το όνομα Ρα-Χεράκτυ. Ο Πτα από την άλλη, γενόμενος Πτα-Σεκέρ, απορροφήθηκε από τον Όσιρι, ο οποίος μετουσιώθηκε σε Πτα-Σεκέρ-Όσιρις. Το ίδιο συνέβη με τις θηλυκές θεότητες. Η Άθωρ αρχικά απορρόφησε τις ιδιότητες των άλλων θεαινών και με τη σειρά της αφομοιώθηκε στο αρχέτυπο της Ίσιδας. Ο Σετ, αρχικά ήρωας, απορρόφησε τις όψεις άλλων 'κακών' θεοτήτων, πολύ περισσότερα μάλιστα αφού υπήρξε αγαπημένος θεός των Υξώς.

Το τέλος των πολλαπλών συγχωνεύσεων κατά την περίοδο της ελληνιστικής επίδρασης στην Αίγυπτο, έμεινε μόνο η τριάδα Όσιρις, Ίσις, Ώρος και ο έχθρός τους Σετ, όπως φαίνεται στον μύθο του Όσιρι και της Ίσιδας. Η τριάδα απορρόφησε αρκετές από τις προγενέστερες θρησκείες, που διατηρούσαν το δικό τους λατρευτικό κέντρο - Άβυδος (Όσιρις), Ντεντερά (Ίσις) και Εντφού (Ώρος). Η συγχώνευση προχώρησε ακόμη περισσότερο με αποτέλεσμα ο Ώρος να γίνει όψη του Όσιρι και το αντίθετο, οδηγώντας σε ένα είδος ενοθεϊσμού και όχι μονοθεϊσμού όπως συχνά αναφέρεται. Τούτος ο ενοθεϊσμός βέβαια υπήρξε και προγενέστερα, καθώς κατά τον 13ο αιώνα ο Ακενατόν προσπάθησε να εισάγει την ενοθεϊστική λατρεία του Ατόν, του ίδιου του ηλιακού δίσκου, λατρεία η οποία αργότερα απορρίφθηκε.

Πεποιθήσεις περί θανάτου

Στις πεποιθήσεις των Αιγυπτίων περί ψυχής περιλαμβανόταν η πίστη πως με την ταρίχευση και τη μουμιοποίηση διατηρείτο η ταυτότητα του ατόμου στην μεταθανάτια ζωή. Στην Αίγυπτο οι νεκροί τοποθετούνταν αρχικά σε καλαμένια φέρετρα στην καφτή άμμο -τούτο είχε ως αποτέλεσμα την ταχεία αφυδάτωση του σώματος και την επιβράδυνση της αποσύνθεσης- και επακόλουθα θάβονταν. Τη συγκεκριμένη ταφική πρακτική ακολούθησαν οι ξύλινοι τάφοι και η εκτεταμμένη διαδικασία της μουμιοποίησης, γεγονός που οδήγησε στην ανάπτυξη σύνθετων ταφικών τελετουργικών. Η ταρίχευση αναπτύχθηκε από τους Αιγυπτίους κατά τη διάρκεια της 4ης Δυναστείας. Αφαιρούνταν όλοι οι μαλακοί ιστοί, ενώ οι κοιλότητες πλένονταν και γεμίζονταν με νάτρον. Κατόπιν ολόκληρο το το σώμα εμβυθιζόταν σε νάτρον. Καθώς θεωρείτο αδίκημα επί ποινή λιθοβολισμού οποιαδήποτε βλάβη στο σώμα του Φαραώ, ακόμα και μετά θάνατον, εκείνος που έκανε την τομή στο υπογάστριο διωκόταν τελετουργικά (αποτροπαϊκά) με λιθοβολισμό ως μιαρός.

Μετά την εμβάπτισή τους, τα σώματα αλείφονταν εσωτερικά και εξωτερικά με ρητίνες, για να διατηρούνται και τυλίσσονταν με επιδέσμους από λινό ύφασμα, με ενσωματωμένα φυλακτά και τάλισμαν. Στην περίπτωση του Φαραώ ή μελών της οικογενείας του και υψηλών αξιωματούχων το σώμα τοποθετείτο σε μια σειρά αλληλοκαλυπτόμενων φέρετρων. Το μεγαλύτερο και εξωτερικό -μέσα στο οποίο τοποθετούνταν με σειρά όλα τα άλλα- ήταν συνήθως μια λίθινη σαρκοφάγος. Οι πνεύμονες, το συκώτι το στομάχι και τα έντερα διατηρούνταν ξεχωριστά, αποθηκευμένα σε σφραγισμένο αγγείο, το οποίο προστάτευαν οι τέσσερις γιοι του Ώρου. Στη διαδικασία της μουμιοποίησης περιλαμβάνονταν ενίοτε και ζώα των οικογενειών των αιγυπτίων αριστοκρατών, αλλά το πιθανότερο είναι πως ήταν αναπαραστάσεις των θεών.

Η Αιγυπτιακή Βίβλος των Νεκρών είναι μια σειρά διακοσίων αποσπασματικών κειμένων, ύμνων και εικόνων γραμμένων σε πάπυρο, που θάβονταν μαζί με τον νεκρό ή ζωγραφίζονταν στους τοίχους, για να διευκολύνουν το πέρασμά του στον κάτω κόσμο. Ένα από τα γνωστότερα παραδείγματα της Βίβλου των Νεκρών είναι Ο πάπυρος του Άνι, περ. 1240 Π.Κ.Ε., στον οποίο, επιπρόσθετα στα κείμενα, περιέχονται πολλές εικόνες του Άνι και της συζύγου του στο τεξίδι τους στη χώρα των νεκρών.

Σύμφωνα με μεταγενέστερες πεποιθήσεις η ψυχή του νεκρού οδηγείται στην Αίθουσα της Κρίσης, στο Ντουάτ, από τον Άνουβι και η καρδιά του, εν είδει αρχείου της ηθικής του κατόχου της ζυγίζεται με αντίβαρο ένα φτερό που συμβολίζει την Μα'ατ (η έννοια της αλήθειας και της τάξης). Αν το αποτέλεσμα είναι ευνοϊκό, ο νεκρός οδηγείται στον Όσιρι στο Ααρού. Αν το αποτέλεσμα είναι δυσμενές, ο δαίμων Αμμίτ (Καταβροχθιστής των καρδιών) -εν μέρει κροκόδειλος, εν μέρει λέων και εν μέρει ιπποπόταμος- καταβροχθίζει την καρδιά και ο νεκρός παραμένει στο Ντουάτ. ξυκθδολι8λ

Η μονοθεϊστική περίοδος

Ένα σύντομο διάστημα μονοθεϊσμού συνέβη υπό την βασιλεία του Ακενατόν, εστιασμένη στην αιγυπτιακή ηλιακή θεότητα Ατέν. Ο Ακενατόν κήρυξε εκτός νόμου οποιαδήποτε άλλη λατρεία και έκτισε μια νέα πρωτεύουσα, την (Αμάρνα) γύρω από τον ναό του Ατέν. Η θρησκευτική του μεταρρύθμιση κράτησε μόνο μέχρι τον θάνατο του γιου του Τουτανκχαμούν (βλ. και Τουταγχαμών). Στην πραγματικότητα, η αφαίρεση του Ακενατόν και του Τουταγχαμών από τον Τοίχο των Βασιλέων είναι πιθανό να σχετίζονται με δραστικές θρησκευτικές αλλαγές.

Σύμφωνα με ορισμένους αιγυπτιολόγους, ιδιαίτερα εκείνους που εκφράζουν την ιουδαιοχριστιανική αντίληψη, δεν είναι ορθό να θεωρείται η περίοδος του Ακενατόν ως μονοθεϊστική. Κατά την άποψή τους οι πιστοί δεν λάτρευαν τον Ατέν αλλά την βασιλική οικογένεια ως πάνθεον θεοτήτων που λάμβαναν τη θελια δύναμή τους από τον Ατέν. Σύμφωνα με άλλους αιγυπτιολόγους είναι η περίοδος του Ακενατόν είναι μονοθεϊστική ως προς τη φύση της.

Μετά την πτώση της δυναστείας Αμάρνα η αρχική θρησκεία επεβίωσε ως κυρίαρχη πίστη, έως την εγκαθίδρυση του Κοπτικού Χριστιανισμού και του Ισλάμ, αν και οι Αιγύπτιοι διατήρησαν τη σχέση τους με άλλες μονοθεϊστικές λατρείς. Η Αιγυπτιακή θρησκεία με τις συγκρητικές τάσεις της πρόβαλε μικρή αντίσταση στη διάδοση του Χριστιανισμού.

Το αιγυπτιακό πάνθεο

Άθωρ, (Hathor) - "Οίκος του Ώρου", θεά αγελάδα της αγάπης και της μουσικής.
Ακέρ, (Aker) - "the Bender", προστάτης του ταξιδεύοντος ηλίου.
Άμμουτ, (Ammut) - "Καταβροχθιστής των Νεκρών", δαίμων που καταβρόχθιζε ψυχές.
Άμων, (Amon) - "ο Κρυμμένος", θηβαϊκός βασιλεύς των νεκρών.
Ανκέτ, (Anqet) - "Εναγκαλίζουσα Κυρία", θεά των υδάτων, Ελεφαντίνη.
Άνουβις, (Anubis) - "το Βασιλικό Παιδί", θεός-τσακάλι της μουμιοποίησης.
Απέπ, (Apep), ο όφις που προσπάθησε να σκοτώσει τον ήλιο.
Ατέν, (Aten), ηλιακός δίσκος.
Ατούμ, (Atum) - "ο Πλήρης", θεός του δύοντος ηλίου.
Γκεμπ, (Geb) - "Γη", θεός της γης.
Θωθ, (Thoth) - "Οδηγός", θεός-ίβις της σοφίας και της σελήνης
Ιμσέτυ, (Imsety) - "ο Ευγενικός", προστάτης του ήπατος του νεκρού.
Ιμχοτέπ, (Imhotep) - "Εκείνος που ερχεται εν ειρήνη", γιος του Πτα.
Ίσις, (Isis) - "ο Θρόνος", θεά της μαγείας.
Κεμπεχσενουέφ, (Qebehsenuef) - "Εκείνος που δροσίζει τον αδελφό του", Προστάτης των σπλάχνων του νεκρού.
Κεπερά, (Khepera) - "Εκείνος που έρχεται σε Ύπαρξη", θεός-σκαραβαίος του ανατέλλοντος ηλίου.
Κετές, (Qetesh) - "Ιερή", Σημιτική θεά της φύσης.
Κνεμού, (Khnemu) - "Προστάτης/Εμπλουτιστής" θεός της πλημμύριδας του Νείλου.
Κχονσού, (Khonsu) - "Ταξιδιώτης", θηβαϊκός θεός της σελήνης.
Μά'ατ, (Ma'at) - "Αλήθεια", θεά της τάξης και της αλήθειας.
Μερετσεγκέρ, (Meretseger) - "Εκείνη που αγαπά τη σιγή", θεά της Κοιλάδας των Βασιλέων.
Μεσκνέτ, Meshkhent - "Γενέθλιος τόπος", προστάτιδα θεά της γέννησης.
Μιν, (Min) - "ο Σταθερός", θεός της αρσενικής γονιμότητας
Μιχός, (Mihos) - "Αληθής έμπροσθέν τους", θεός-λέων, γιος της Μπαστέτ.
Μοντού, (Montu) - "Νομάδας", αιγυπτιακός θεός του πολέμου.
Μουτ, (Mut) - "Μητέρα", θηβαϊκή Μητέρα-Θεά.
Μπαστέτ, (Bastet) - "Καταβροχθίστρια Κυρία" Γάτα θεά του οίκου.
Μπατ, (Bat), αρχαία ουράνια θεά-αγελάδα.
Μπες, (Bes) Νάνος θεός της μουσικής και των πολεμικών επιχειρήσεων.
Μπουτό, (Buto) - "Εκείνη που είναι Πράσινη" θεά κόμπρα των Κάτω Αιγύπτου
Νεθ, (Neith) - "Εκείνη που είναι", θεά του πολέμου και της ύφανσης
Νεκχεμπέτ, (Nekhebet) - "Εκείνη που ανήκει στην Νεκχέμπ" θεά-όρνεο της Άνω Αιγύπτου
Νεφερτέμ, (Nefertem) - "Λωτός", θεός του λωτού, Μέμφις.
Νέφθυς, (Nephthys) - "Κυρία του Οίκου" Αδελφή της Ίσιδας, σύζυγος του Σετ
Νουν, (Nun) - "Άβυσσος" θεός των αρχέγονων υδάτων.
Νουτ, (Nut) - "Ουρανός", θεά του ουρανού.
Ντουαμουτέφ, Duamutef - "Εκείνος που υμνεί την μητέρα του" Προστάτης του στομάχου των θεών.
Όνουρις, (Onuris) - "Sky-Bearer" Πολεμιστής και ουράνιος θεός της Αβύδου.
Όσιρις, (Osiris) - "Εκείνος που βλέπει τον Θρόνο" Κύριος της μεταθανάτιας ζωής.
Ουεπουαουέτ, (Wepwawet), Οφιός - "Εκείνος που ανοίγει τους δρόμους", ψυχοπομπός.
Πτα, (Ptah) - "Δημιουργός" Μουμιοποιημένος θεός δημιουργός.
Ρε ή Ρα, (Re) - "Ήλιος", δημιουργός θεός του ήλιου.
Σατέτ, (Satet), θεά του Νείλου και της γονιμότητας.
Σεκμέτ, (Sekhmet) - "Ισχυρό Θηλυκό", θεά του πολέμου και της καταστροφής.
Σελκέτ, Selket - "Εκείνη που αναπνέει" θεά-σκορπιός της μαγείας.
Σέραπις, (Serapis) Συγκριτική θεότητα της μεταθανάτιας ζωής.
Σεσχάτ, (Seshat) - "Κυρία Γραφέας", θεά της μέτρησης.
Σετ, (Seth) - "To Dazzle", θεός του χάους, σκότωσε τον Όσιρι.
Σοκάρ, (Sokar), θεός της νεκρόπολης της μέμφιδας.
Σομπέκ, (Sobek) - "ο Παρατηρητής", θεός των κροκοδείλων.
Σοπντέτ, (Sopdet), θεά του άστρου Σείριος.
Σου, (Shu) - "Ξηρός", θεός του αέρα.
Ταουρέτ, (Tauret) - "η Μεγάλη", θεά των γυναικών και του οίκου.
Τεφνούτ (Tefnut), θεά της υγρασίας και της βροχής.
Χαπί, (Hapi) - "Δρομέας", Θεός του Νείλου.
Χαπύ, (Hapy) - "Δρομέας" προστάτης των πνευμόνων των νεκρων.
Χε, (Heh), θεός του απείρου.
Χεκέτ, (Heket), θεά-βάτραχος του απείρου.
Ώρος, (Horus) - "Υψηλά, Άνω", θεός γεράκι του ήλιου.

Κάθε αιγυπτιακή πόλη είχε συνήθως το τοπικό ιερό ζώο της. Πίστευαν ότι κάποιοι θεοί εμφανίζονταν στην γη με την μορφή ενός συγκεκριμένου ζώου και τιμώντας τα ζώα αυτά, τιμούσαν τους θεούς που "κρύβονταν" από πίσω.
Πίστευαν ότι το ζώο ήταν η ενσάρκωση του Θεού ή της Θεάς, γι' αυτό και τα συγκεκριμένα ζώα, έχαιραν ιδιαίτερης μεταχείρησης κυρίως κοντά σε θρησκευτικά κέντρα και ναούς.

Μπαμπουϊνος y`n... ήταν μία από τις επίγειες εκδηλώσεις των θεών Thoth, θεού της γραφής και του Khonsu, τον θεό της σελήνης. Και οι δύο θεότητες σχετίζονταν με την σελήνη. Ο άφυλος θεός Hapy, τέκνο του θεού Horus, ο οποίος φύλαγε τα Κανωπικά Αγγεία που τοποθετούσαν τους πνεύμονες, είχε το κεφάλι μπαμπουϊνου. Συχνά ο Thoth εμφανίζεται με την μορφή μπαμπουϊνου στην κορυφή της ζυγαριάς κατά την κρίση του νεκρού.

Γάτα myw... πολλές θεότητες παρουσιάζονταν με την μορφή της γάτας, τόσο ήμερης όσο και άγριας. Οι γάτες θεωρούνταν ιερά ζώα. Η Θεά Bast, στην αρχή παρουσιαζόταν ως γάτα της ερήμου και αργότερα ως σπιτική. Επίσης ο θεός Ra στο Βιβλίο των Νεκρών παρουσιάζεται ώς η "μεγάλη γάτα της Ηλιούπολης" που νίκησε τον Apep.

Αγελάδα mnmnt... οι Θεές Hathor, Isis, Nut και Bat εμφανίζονταν συχνά σε τοιχογραφίες με την μορφή της αγελάδας ή απλά με τα κέρατα ή τα αυτιά της αγελάδας και λόγω της σχέσης με τον Φαραώ ώς ζώντα Θεό, η αγελάδα τελικά συμβόλιζε την μητέρα του Φαραώ.
Η αγελάδα ήταν επίσης μία ηλιακή εικόνα την οποία η Nut κουβαλούσε στην πλάτη της στον ουρανό, όταν είχε την μορφή της αγελάδας.
Ο Osiris είχε σχέση με τον ταύρο, τον λεγόμενο Apis και μετά θάνατον γινόταν Osiris-Apis.

Κόμπρα djt... Η κόμπρα ήταν ιερή για την Wadjet, την Θεά Κόμπρα της πόλης Buto, η οποία συμβόλιζε την Άνω Αίγυπτο και το βασίλειο.
Η θεά Κόμπρα Renenet ήταν θεά της γονιμότητας που συχνά παρουσιαζόταν να φροντίζει παιδιά και σαν προστάτης του Φαραώ.
Μία άλλη θεά Κόμπρα, η Meretseger, "αυτή που αγαπά την σιωπή", μπορούσε να τιμωρεί εγκληματίες επιφέροντας τύφλωση ή δηλητηριάζοντάς τους.

Κροκόδειλος msh... η Ammut, ο θηλυκός δαίμονας στην αίθουσα κρίσης, είχε το κεφάλι ενός κροκόδειλου και ήταν γνωστή ως "αυτή που καταπίνει τους νεκρούς". Τιμωρούσε τους αμαρτωλούς, τους κακούς και εγκληματίες, τρώγοντας την καρδιά τους.
Ο θεός όμως που σχετιζόταν άμεσα με τον κροκόδειλο ήταν ο θεός Sobek, ο οποίος εμφανιζόταν στις διάφορες τοιχογραφίες ώς άνθρωπος με κεφάλι κροκόδειλου ή σαν κροκόδειλος. Οι ναοί αφιερωμένοι στο θεό Sobek είχαν πάντα ιερές λίμνες όπου υπήρχαν κροκόδειλοι τους οποίους φρόντιζαν και τάϊζαν.
Επίσης η θεά της γέννας, η Taweret, συχνά εμφανιζόταν με πλάτη και ουρά κροκόδειλου ή εμφανιζόταν έχοντας έναν κροκόδειλο στην πλάτη της.

Αετός / Γεράκι byk... Το ιερό πτηνό του γερακόμορφου θεού του ήλιου, Horus. Το γεράκι ήταν το πουλί που είχε προστατευτικές δυνάμεις και πάντα συσχετισμένο με τους βασιλιάδες. Σε αγάλματα Φαραώ βλέπουμε το γεράκι να αγκαλιάζει προστατευτικά το κεφάλι του βασιλιά με ανοιχτά τα φτερά του.
Επίσης ήταν ιερό ζώο για τον θεό Montu, τον θεό του πολέμου αλλά και για τον θεό Sokar, θεό της νεκρόπολης της Μέμφιδας. Επίσης ήταν συνδεδεμένο με το κανοπικό αγγείο που βάζανε τα έντερα του Φαραώ κατά την ταρίχευση και ο θεός προστάτης που είχε το κεφάλι του γερακιού σ' αυτή την περίπτωση, ήταν ο Qebehsenuef, γιος του Θεού Horus.

Βάτραχος qrr... Η θεά βάτραχος Heqet, εμφανιζόταν συχνά σαν γυναίκα με κεφάλι βατράχου, ή σαν βάτραχος. Επειδή οι αρχαίοι Αιγύπτιοι βλέπανε πάρα πολλά βατράχια να εμφανίζονται από το ποταμό Νείλο, σχετίζανε το βάτραχο με την γονιμότητα, την ανάσταση και έτσι η θεά Heqet ήταν παράλληλα και η θεά της γέννας.
Οι 4 αρσενικοί αρχέγονοι θεοί (της οχτάδας), οι Nun (νερό), Amen (αόρατος), Heh (άπειρο) και Kek (σκοτάδι), ήταν όλοι θεοί βάτραχοι.

Χήνα gb... Η χήνα ήταν το ιερό ζώο του θεού Geb. Εμφανίζεται είτε με την μορφή της χήνας ή έχοντας το σύμβολο της χήνας στο μέτωπό του. Η Θέα Isis σαν κόρη του παρομοιάζεται συχνά ως το "αυγό της χήνας".

Ερωδιός bnw... Κάποιες φορές θεωρούσαν ότι ο ερωδιός ήταν ο αυθεντικός φοίνικας, το πουλί του ήλιου και της αναγέννησης, το ιερό πουλί της Ηλιούπολης.

πποπόταμος {[εικονίδιο ιπποπόταμου]} db... Λέγεται ότι ο θεός Set μεταμορφώθηκε σε ιπποπόταμο κατά τη διάρκεια της μάχης του με τον θεό Horus, όπου και τον κάρφωσε ο γερακόμορφος θεός. Ο αρσενικός ιπποπόταμος ήταν το ζώο του Set, ένα κακό ζώο. Αντίστοιχα ο θηλυκός δαίμων, η Ammut έτρωγε την καρδιά του νεκρού αν αποτύχαινε στην διαδικασία της κρίσης έναντι της θεάτ Ma'at, παρουσιαζόταν με μέρος ιπποποτάμου στο σώμα της.
Αντίθετα ο θηλυκός ιπποπόταμος, η εκδήλωση της θεάς Taweret, η καλόψυχη θεά ιπποπόταμος, θεάς της γονιμότητας και της γένεσης παιδιών. Ήταν μία από τις δημοφιλέστερες θεές της εστίας, κυρίως δημοφιλείς στις έγκυες γυναίκες λόγω των προστατευτικών της δυνάμεων.


Ίβις hb... Θεωρούνταν ώς η μετενσάρκωση του θεού Thoth, η ιερή ίβιδα ήταν ιερή για τον θεό της γνώσης, που είχε την μορφή ανθρώπου και κεφάλι ίβιδας.


Τσακάλι sab... Σχετίζεται άμεσα με τον θεό Anubis, το θεό της ταρίχευσης και της μουμιοποίησης, που παρουσιαζόταν πάντα με ανθρώπινο σώμα και κεφάλι μαύρου τσακαλιού ή σαν κατάμαυρο τσακάλι.
Ένας από τους 4 υιούς του θεού Horus, ο Duamutef, ήταν τσακαλόμορφος θεός που προστάτευε τα κανωπικά αγγεία που περιείχαν το στομάχι του νεκρού.
Ένας άλλος τσακαλόμορφος θεός ήταν ο Wepwawet, "αυτός που ανοίγει το στόμα" κατά την αντίστοιχη τελετή όπου ο διάδοχος "άνοιγε" το στόμα του νεκρού Φαραώ, ώστε να μπορεί να μιλάει στην μεταθάνατον ζωή.
Επίσης υπήρχε άλλος ένας τσακαλόμορφος θεός με το όνομα Sed. Από το όνομα αυτού του θεού πήραν το όνομα τα φεστιβάλ sed ή βασιλικό ιωβηλαίο (ειδική επέτειος) του Φαραώ.
Το τσακάλι θεωρούνταν ο οδηγός για τον "νέο" νεκρό, γιατί οι αρχαίοι Αιγύπτιοι έβλεπαν συχνά αυτά τα ζώα στην έρημο και στα βουνά γύρω από τους ταφούς των Φαραώ.

Λιοντάρι may... το λιοντάρι ήταν συνδεδεμένο με την ανατολή και την δύση του ήλιου και έτσι θεωρούνταν φύλακες του ορίζοντα και συνδεδεμένοι άμεσα με τους ηλιακούς θεούς.
Ο θεός της γης Aker παρουσιαζόταν με την μορφή διπλής σφίγγας - δύο λιοντάρια καθισμένα πλάτη με πλάτη. Η Shu, θεά του ξηρού αέρα και η Tefnut, θεά του υγρού αέρα, ήταν και οι δύο λεοντοκέφαλες. Στην Tefnut δόθηκε ο τίτλος "μάτι του Ρα". Πολλοί Φαραώ σχετίζονταν με λιοντάρια, γι' αυτό το λιοντάρι συμβόλιζε την διακυβέρνηση.
Τα λιοντάρια σχετίζονταν επίσης με την αγριότητα και τις πολεμικές θεότητες.
Η θεά Sekhmet είτε παρουσιαζόταν ως λιοντάρι ή λεοντοκέφαλη γυναίκα, η οποία και αυτή ως "μάτι του Ρα", πήρε την εντολή από τον Ρα να καταστρέψει το ανθρώπινο είδος. Ήταν όμως παράλληλα και γνωστή για τις δυνάμεις της να γιατρεύει...
Η θέα Hathor, θεά της αγάπης, επίσης στάλθηκε ως "μάτι του Ρα" και έτσι σχετίζεται και αυτή με τα λιοντάρια. Όπως και η θεά Mut είχε λιονταρίσια μορφή όταν παρουσίαζε την εμπόλεμη πλευρά της.
Ο γιός της θεάς Bast ή της Sekhmet (υπήρχε ένα μπέρδεμα περί ποιά ήταν η μητέρα του κατά την αρχαιότητα, το οποίο δεν έχει διευκρινιστεί ποτέ.), ο Nefertem, ήταν επίσης λεοντόκεφαλος θεός του ήλιου, του λωτού, της γιατρειάς και των αρωμάτων.

Στρουθοκάμηλος nyw... η θεά Ma'at ήταν η προσωποποίηση της τάξης και πάντα παρουσιαζόταν ως καθισμένη φορώντας φτερά στρουθοκάμηλου στο κεφάλι της ή απλά σαν ένα φτερό στρουθοκάμηλου (όπως στην ζυγαριά της κρίσης όπου στην μία πλευρά βρισκόταν το φτερό και στην άλλη η καρδιά του νεκρού. Αν ήταν ελαφρότερη από το φτερό, πήγαινε στον αντίστοιχο παράδεισο, αν όμως ήταν πιο βαριά, τότε ο δαίμων Ammut την κατασπάραζε και ο νεκρός καταδικαζόταν στην αμνησία, κάτι χειρότερο από την κόλαση για τους αρχαίους Αιγυπτίους).

Γουρούνι rry... το γουρούνι ήταν ιερό ζώο για τον θεό Set, τον θεό του πολέμου και του χάους. Πήρε την μορφή του γουρουνιού και τύφλωσε τον θεό Horus και έπειτα εξαφανίστηκε. Κάποια στιγμή όμως ο Horus ξαναβρήκε την όρασή του. Τα μάτια του Horus συμβολίζουν τον ήλιο και την σελήνη και ο μύθος λέει ότι η τύφλωση του θεού ήταν η εξήγηση για τις ηλιακές και σεληνιακές εκλείψεις. Ο Πλούταρχος αναφέρει ότι μία φορά το χρόνο, θυσιάζονταν γουρούνια στη σελήνη.

Κριός Ba... το κριάρι ήταν ιερό για τον Banebdjedet, τον κριαρόμορφο θεό της πόλης Mendes, αλλά και για τον θεό Khnum, τον θεό που δημιούργησε τους ανθρώπους πάνω στον τροχό αγγειοπλαστικής.
Ο θεός Amun επίσης είχε την μορφή του κριαριού, παρ' όλο που θεωρούνταν ένα άλλο είδος αυτών των ζώων. Τα κριάρια ήταν σύμβολα γονιμότητας και ως τέτοια ο θεός γονιμότητας Heryshef έπαιρνε την μορφή ενός κριαριού ή ενός κριαροκέφαλου άντρα.

Σκαραβαίος khprr.... η προσωποποίησης του σκαραβαίου θεού Khepri, ο ηλιακός θεός της ανάστασης. Όπως ο σκαραβαίος σπρώχνει την κοπριά του πίσω του φτιάχνοντας μπάλλες, έτσι η αρχαίοι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι ο Khepri έσπρωχνε το ηλιακό δίσκο στον ουρανό. Νέοι σκαραβαίοι εμφανίζονταν (γεννιούνταν) από την κοπριά και έτσι ο σκαραβαίος συμβόλιζε την νέα ζωή και την δημιουργία. Ο σκαραβαίος σχετιζόταν επίσης με τον θεό Amen, όπως άλλωστε και ο ίδιος θεός Khepri.

Σκορπιός srq... Η Serqet ήταν θεά σκορπιός και συχνά παρουσιαζόταν με ένα σκορπιό στο κεφάλι της και σε προσευχές την επικαλούνταν τόσο για να αποφύγουν αλλά και για να γιατρέψουν δηλητηριώδες δάγκωμα από σκορπιό.
Ο Shed, ένας θεός γνωστός και ως "σωτήρας", σχετιζόταν με τον σκορπιό και έδινε προστασία ενάντια στο κεντρί του σκορπιού.
Η Tabitjet ήταν άλλη μία θεά σκορπιός, που σχετιζόταν με την αιμορραγία κατά το σπάσιμο του παρθενικού υμένα.
Ο σκορπιός ήταν ιερός στην θεά Isis, την οποία θεωρούσαν οι αρχαίοι Αιγύπτιοι ότι την προστάτευαν οι σκορπιοί όταν ο γιός της Horus ήταν μικρός σε ηλικία.

Φίδι djdft ... Τα φίδια είχαν διπλή ιδιότητα στην Αίγυπτο. Αποτελούν έναν θανάσιμο κίνδυο, αλλά παράλληλα και την θεραπεία για δηλητήρια.
Ο θεός Apep ήταν ένα φιδίσιος δαίμονας του κάτω κόσμου, ο οποίος προσπάθησε να σταματήσει τον Ra κατά το νυχτερινό ταξίδι προς την δύση.
Οι 4 πρωταρχικές Θεές την οχτάδας, η Naunet (νερό), η Amaunet (αόρατη), η Haunet (άπειρο) και η Kauket (σκοτάδι), ήταν παράλληλα και θεές φίδια.
Επίσης υπήρχε ένας ακόμα φιδίσιος θεός, ο Nehebkaw, ο οποίος παρουσιαζόταν ως άντρας με κεφάλι και ουρά φιδίσια.

Χελώνα shtyw... η χελώνα σχετιζόταν με τον θεό Set και κατ' επέκταση με τους εχθρούς του Ra που προσπάθησαν να σταματήσουν την ηλιακή λέμβο κατά το ταξίδι του στον κάτω κόσμο.
Η χελώνα σχετιζόταν με την νύχτα και κατ' επέκταση συμβόλιζε το σκοτάδι και την κακία.

'Ορνεο nrt ... ιερό ζώο για την θεά Nekhbet, θεά της Κάτω Αιγύπτου, αλλά και της θεάς Mut, μητέρα των Θεών.
Το όρνεο συχνά παρουσιάζεται να κρατά στα νύχια του το σύμβολο της αιωνιότητας, το shn. Έτσι σχετίζεται άμεσα με την διακυβέρνηση της χώρας, δηλαδή των Φαραώ.

H Ηλιακή Λέμβος

Η ηλιακή λέμβος είναι ένα μεγάλο καράβι με το οποίο ο Θεός Ra (ή ο Atum ή άλλοι θεοί), μαζί με την συνοδεία τους, ταξιδεύανε στον ουρανό δίνοντας φως στο κόσμο.
Είναι επίσης το καράβι με το οποίο οι θεοί ταξίδευαν από τον ουρανό στην γη και το οποίο χρησιμοποίησε ο Ra για να επιστρέψει στον ουρανό όταν γέρασε, αφήνοντα τον θεό Osiris στην θέση του να κυβερνήσει.
Όταν την χρησιμοποιούσαν για να ταξιδεύεουν ανάμεσα σε κόσμους, ονομαζόταν "Η λέμβος των εκατομμυρίων ετών".


Στις παραδοσιακές τοιχογραφίες βλέπουμε την λέμβο και στο κέντρο της να στέκεται ο Ra φορώντας τον ηλιακό δίσκο στο κεφάλι του. Πίσω του στέκονται οι θεοί Osiris και Isis με τα χέρια τους σηκωμένα σε στάση προσευχής. Σε μερικές τοιχογραφίες βλέπουμε και την θεά Nephthys μαζί τους. Οι θεοί Set και Mehen στέκονται οπλισμένοι για να χτυπήσουν τον δαίμονα θεό Apep (Apophis).

Στην αρχή ήταν μόνο το σκοτάδι. Και έπειτα ξύπνησε η Ogdoad, η οχτάδα των Θεών, Nun και Naunet, Hu και Haunet, Ku και Kauket, και τέλος Amun και Amaunet.

Όλοι μαζί κατάφεραν να ανυψώσουν ένα λόφο, ένα κομμάτι στεριάς μέσα από την θάλασσα. Πάνω στη στεριά υπήρχε ένα αυγό και απ' αυτό γεννήθηκε ο Θεός Atum, ο πατέρας όλων.

Η οχτάδα αποσύρθηκε και ο Atum έμεινε μόνος. Έφτυσε στη γη και απ' αυτή τη κίνηση γεννήθηκαν ο γιος του Shu και η κόρη του Tefnut και τους έδωσε αμέσως μεγάλες δυνάμεις.
Ο Shu είχε κυριαρχία στον αέρα και τον ουρανό, ενώ η Tefnut είχε κυριαρχία στην υγρασία. Μαζί άρχισαν να χωρίζουν την στεριά από το νερό και τον ουρανό από το κόσμο.

Κατά την διάρκεια όμως, ο Shu και η Tefnut χάθηκαν στο χαοτικό σκοτάδι, γιατί δεν είχαν την δύναμη του Atum να ξεφύγουν. Έτσι ο Atum έβγαλε το μάτι του (the all seeing eye) και τους το έστειλε για να βρουν το δρόμο και να τους οδηγήσει πίσω. Στη θέση του, βγήκε νέο μάτι. Ο Shu και η Tefnut επέστρεψαν με το μάτι, το οποίο ο Atum τοποθέτησε στην κορώνα του, για να μπορεί να βλέπει τα πάντα. Αυτό είναι το μάτι που βρίσκεται στην κορώνα κάθε Φαραώ, το μάτι Udjat.

Ο Atum χάρηκε για την επιστροφή των παιδιών του και δάκρυα κύλησαν στο έδαφος, τα οποία μόλις άγγιξαν την γη, η ζωή άρχισε σε ολόκληρη την πλάση.

Ο Shu παντρεύτηκε την Tefnut και γέννησαν τον Geb και την Nut. O Geb έγινε ο Θεός της γης και η Nut η Θεά του στερεώματος, του ουράνιου θόλου.

Η Nut με την σειρά της γέννησε από τον γάμο της με τον Geb, τους Θεούς Osiris και Set και τις Θεές Isis και Nephthys. Αυτοί έγιναν οι πρώτοι Θεοί του κόσμου και των ανθρώπων και οι Θεές, θεές της γης και του ουρανού.

Αυτή είναι η περίφημη αιγυπτιακή Εννεάδα που κυριαρχεί στους μύθους και την θρησκεία των αρχαίων Αιγυπτίων:

Ο αυτογέννητος Atum, Shu, Tefnut, Geb, Nut, Osiris, Isis, Set και Nephthys.

Οι πρώτοι Θεοί των ανθρώπων ήταν οι δυνάμεις της φύσης, τρομακτικές, απρόσμενες... περισσότερο τις φοβόντουσαν, παρά τις λάτρευαν. Παρ' όλα αυτά όταν ο κόσμος βρισκόταν στο σκοτάδι, λάτρευαν και πρωσοποποιούσαν τις σκληρές φυσικές καταστροφές.

Αργότερα λάτρεψαν θεούς που πάντα ήταν όμορφοι, λαμπερά όντα που "περπάτησαν" στη γη και που οδηγούσαν την ανθρώπινη φυλή στον παράδεισο. Είχαν ανθρώπινη μορφή, αλλά ήταν πολύ πιο δυνατοί. Καθότι ανθρώπινοι, θύμωναν, απογοητεύονταν, πολεμούσαν ο ένας τον άλλον, αποκτούσαν παιδιά και ερωτεύονταν! Ζούσαν ζωές αρκετά όμοιες με αυτές των απλών ανθρώπων που τους λάτρευαν, τους αρχαίους Αιγυπτίους.

Ήταν Θεοί που έπρεπε να τους φοβούνται, όπως άλλωστε όλους τους Θεούς, αλλά ταυτόχρονα ήταν και Θεοί που μπορούσαν να αγαπήσουν. Το σημαντικότερο όμως για τους Αιγυπτίους, ήταν ότι τους άρεσε να συζητάνε για τους Θεούς τους. Όπως και οι Θεοί των Ελλήνων και των Ρωμαίων, έτσι και οι Αιγύπτιοι Θεοί υπήρχαν για να λέγονται οι ιστορίες τους.
Μύθοι και θρύλοι που σκοπό είχαν να μορφώσουν, να διασκεδάσουν, ιστορίες με ηθικό περιεχόμενο και ειδικά σε αυτές τις ιστορίες, οι Θεοί δεν φαίνονταν να είναι τόσο μακριά ή "άπιαστοι"... Ήταν παρήγορο να ακούνε ιστορίες ότι οι Θεοί τους κλαίγανε όπως οι θνητοί για το χαμό αγαπημένων τους προσώπων, ότι οι Θεοί τους αντιμετωπίζανε παρόμοια προβλήματα όπως και οι ίδιοι, αλλά σε μεγαλύτερη κλίμακα.

Μαθαίνοντας για τους Θεούς τους σε τέτοιο "προσωπικό" επίπεδο, οι αρχαίοι Αιγύπτιοι μπορούσαν να ζήσουν καλύτερα με το σύμπαν γύρω τους.

Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι είχαν ένα πολύπλοκο λατρευτικό σύστημα, ένα μέρος τοτεμισμό, ένα μέρος πολυθεϊσμό και ένα μέρος λατρεία προγόνων. Υπήρχαν αναρίθμητοι Θεοί, αλλά αντί να κατοικούν σε ένα απροσπέλαστο βουνό ή στον άπιαστο Ουρανό, πολλούς απ' αυτούς ζούσαν αόρατα στον θνητό κόσμο, ενεργώντας μέσα από ιερά σημεία, αντικείμενα, ζώα ή ακόμα και μέσα από επιλεγμένους θνητούς ανθρώπους.
Επίσης πίστευαν ότι τα πνεύματα των νεκρών, αν τους θυμόντουσαν, μπορούσαν να τους βοηθήσουν και να τους οδηγήσουν από την επόμενη ζωή...

Το Ankh ήταν για τους αρχαίους Αιγύπτιους, το σύμβολο (εκτός και από το καθεαυτού ιερογλυφικό σαν έννοια) της ζωής. Είναι μία διαρκής εικόνα / σύμβολο που διαιωνίστηκε μέχρι και σήμερα έχοντας εξελιχτεί στον χριστιανικό σταυρό.

Είναι από τα πιο δυναμικά σύμβολα που έχει χρησιμοποιηθεί στην αιγυπτιακή τέχνη σαν μέρος διακοσμητικού σχεδίου.

Υπάρχει επίσης η θεωρία ότι το σύμβολο αυτό αναπαριστά την ανατολή του ήλιου, με την θηλιά στο άνω μέρος να συμβολίζει τον ήλιο που προβάλει πάνω από τον ορίζοντα, ο οποίος αναπαριστάται με την κάθετη στήλη, όπως επίσης και με την πορεία του ήλιου.

Οι αρχαίοι Θεοί της Αιγύπτου συχνά παρουσιάζονται να κρατάνε αυτό το σύμβολο. Το βρίσκουμε στους Anqet, Ptah, Satet, Sobek, Tefnut, Osiris, Ra, Isis, Hathor, Anibus και σε αρκετούς ακόμα μαζί με ένα σκήπτρο, σε διάφορους τάφους και γλυπτά σε ναούς, να το τοποθετούν μπροστά στο πρόσωπο του βασιλιά συμβολίζοντας την ανάσα για την αιώνια ζωή. Κατ' επέκταση, το σύμβολο αυτό δεν ήταν απλά το σύμβολο της εγκόσμιας ζωής, αλλά και της ζωής μετά θάνατον. Αυτός είναι ο λόγος που το βρίσκουμε συχνά σε τοιχογραφίες νεκρών (ο νεκρός λεγόταν και ankhu), αλλά και πάνω σε σαρκοφάγους, που ονομάζονταν και neb-ankh, το οποίο σημαίνει και κάτοχος ζωής.

Η Νεφερτάρη λαμβάνει ζωή από την Ίσιδα


Είναι επίσης ενδιαφέρον το γεγονός ότι το σχήμα του ankh χρησιμοποιήθηκε ως καθρέπτης κυρίως από το Μέσο Βασίλειο και μετά. Άλλωστε οι καθρέπτες χρησιμοποιούνταν σε αρκετές αρχαίες θρησκείες με σκοπό την προφητεία.


Από τη στιγμή που ο χριστιανισμός έκανε την εμφάνισή του, "κλείνοντας" την φαραωνική παγανιστική θρησκεία των Αιγυπτίων, το σύμβολο του Ankh υιοθετήθηκε από την Κοπτική Εκκλησία, λόγω του σχήματος του σταυρού, γνωστό και ως crux ansata.