Στην Ελληνική μυθολογία, οι Τιτάνες είναι μεταξύ μιας σειράς θεών, μερικοί εκ των οποίων αντιτάχθηκαν στον Δία και τους Ολύμπιους θεούς στην άνοδό τους στη εξουσία.
Οι Έλληνες των κλασικών χρόνων γνώριζαν αρκετά ποιήματα για τον πόλεμο μεταξύ των θεών και πολλών από τους Τιτάνες. Το κυρίαρχο εξ αυτών και το μοναδικό που έχει διασωθεί, ήταν η Θεογονία που αποδίδεται στον Ησίοδο. Ένα χαμένο έπος με τον τίτλο Τιτανομαχία και αποδίδεται στην θρυλική μορφή του τυφλού βάρδου Θάμυρη από την Θράκη, αναφερόταν σε μία πραγματεία Περί Μουσικής που έχει κάποια στιγμή αποδοθεί στον Πλούταρχο. Οι Τιτάνες κατείχαν σημαντικό ρόλο και στα ποιήματα που αποδίδονται στον Ορφέα. Αν και σώζονται μόνο μικρά μέρη των Ορφικών διηγήσεων, δείχνουν ενδιαφέρουσες διαφορές από την Ησιοδική παράδοση.
Αυτοί οι Ελληνικοί μύθοι για την τιτανομαχία εντάσσονται σε μια τάξη παρόμοιων μύθων από την Ευρώπη και την Εγγύς Ανατολή, όπου μια γενιά ή ομάδα θεών αντιτίθενται στους κυρίαρχους. Μερικές φορές οι Γηραιότεροι Θεοί εκτοπίζονται. Άλλες φορές οι επαναστάτες χάνουν, και είτε εκδιώχνονται ολοκληρωτικά από την εξουσία ή ενσωματώνονται στο πάνθεον. Άλλα παραδείγματα μπορούν να συμπεριλάβουν τους πολέμους μεταξύ των Εσίρ με τους Βανίρ και τους Γιοτούν στην Σκανδιναβική μυθολογία, το Βαβυλωνιακό έπος Ενούμα Ελίς , τη Χιττιτική διήγηση «Βασίλειο στον Ουρανό». Το χριστιανικό βιβλίο της Αποκάλυψης επίσης περιγράφει έναν «Πόλεμο στον Ουρανό».
Οι Τιτάνες
Παιδιά της Γαίας και του Ουρανού:
Ωκεανός
Τηθύς
Κοίος
Φοίβη
Υπερίων
Ευρυφάεσσα ή Θεία
Κρείος
Ιαπετός
Θέμις
Μνημοσύνη
Κρόνος
Ρέα
Παιδιά του Ιάπετου και της Ωκεανίδας Κλυμένης:
Άτλας
Προμηθέας
Επιμηθέας
Μενοίτιος
Παιδιά του Υπερίωνα και της Θείας:
Ήλιος
Σελήνη
Ηώς
Οι Τιτάνες στον Ησίοδο
Στην Θεογονία του Ησίοδου οι δώδεκα Τιτάνες ακολουθούν τους Εκατόγχειρες και τους Κύκλωπες ως παιδιά του Ουρανού και της Γαίας:
«έπειτα κοιμήθηκε με τον Ουρανό και γέννησε τον βαθιά στροβιλιζόμενο Ωκεανό, τον Κοίο και τον Κριό και τον Υπερίωνα και τον Ιάπετο, την Θεία και την Ρέα, την Θέμιδα και την Μνημοσύνη και την χρυσοστεφανωμένη Φοίβη και την αγαπητή Τέθυ. Μετά από αυτούς γεννήθηκε ο Κρόνος ο πονηρός, το νεώτερο και φοβερότερο από τα παιδιά της, και μισούσε τον δυνατό πατέρα του».
Ο Ουρανός θεωρεί τον Κρόνο τερατώδη και γι’ αυτό τον φυλακίζει στα έγκατα της γης. Αλλά ο Κρόνος, με τη βοήθεια των Εκατόγχειρων και των Κυκλώπων, επιτίθεται στον πατέρα του, τον ευνουχίζει και γίνεται ο ίδιος βασιλιάς των θεών, με τη Ρέα ως σύζυγό του και βασίλισσα.
Η Ρέα γεννά μια νέα γενιά θεών από τον Κρόνο, αλλά από φόβο μήπως τον ανατρέψουν, ο Κρόνος τα καταβροχθίζει. Ο μόνος που διασώζεται είναι ο Δίας: η Ρέα δίνει στον Κρόνο να καταπιεί στη θέση του μία πέτρα τυλιγμένη σε ρούχα, και μεταφέρει τον Δία στην Κρήτη να τον φυλάνε οι Κουρήτες.
Όταν ο Δίας ενηλικιώνεται, υποτάσσει τον Κρόνο με τη βία και του ανοίγει την κοιλιά για να απελευθερώσει τα αδέλφια του. Αρχίζει έτσι ένας πόλεμος μεταξύ των νεώτερων και γηραιότερων θεών, κατά τον οποίο ο Δίας βοηθάται από τους Εκατόγχειρες, τους Κύκλωπες και τους Γίγαντες, οι οποίοι είχαν επανελευθερωθεί από τον Τάρταρο. Μετά από μια μακρά μάχη ο Δίας νικά, και ρίχνει στον Τάρταρο πολλούς από τους Τιτάνες.
Παρ' όλα αυτά οι γηραιότεροι θεοί αφήνουν το σημάδι τους στον κόσμο. Μερικοί από αυτούς – όπως η Μνημοσύνη, η Ρέα, η Γαία, ο Υπερίων, η Θέμις και η Μήτις – δεν πολέμησαν εναντίον των Ολύμπιων, και διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στη νέα διοίκηση. Οι Τιτάνες αφήνουν πίσω τους και έναν αριθμό απογόνων, μερικοί εκ των οποίων μπορούν να θεωρηθούν επίσης Τιτάνες, κυρίως οι γιοί του Ιάπετου: Προμηθέας, Επιμηθέας, Άτλας και Μενοίτιος.
Πολλές αρχαίες πηγές ακολουθούν στενά τον Ησίοδο, με μικρές παραλλαγές: ο Απολλόδωρος προσθέτει την Διώνη ως δεκάτη Τρίτη Τιτάνα.
Οι Τιτάνες σε άλλες Ελληνικές πηγές
Ο Ησίοδος, ωστόσο, δεν ήταν ο τελευταίος που μίλησε για τους Τιτάνες. Σωζώμενα αποσπάσματα Ορφικής ποίησης ιδιαίτερα διατηρούν μερικές παραλλαγές του μύθου.
Σε ένα Ορφικό κείμενο, ο Δίας δεν επιτίθεται απλά βιαίως εναντίον του πατέρα του. Αντιθέτως, η Ρέα παραθέτει γεύμα στον Κρόνο ώστε να μεθύσει. Ο Δίας τον αλυσοδένει και τον ευνουχίζει. Αντί να σταλεί στον Τάρταρο, ο Κρόνος σέρνεται – ακόμα μεθυσμένος - στην σπηλιά της Νύκτας, όπου συνεχίζει να ονειρεύεται και να προφητεύει για ολόκληρη την αιωνιότητα.
Ένας άλλος μύθος που αφορά στους Τιτάνες και δεν είναι του Ησιόδου περιλαμβάνει τον Διόνυσο. Σε κάποια στιγμή της βασιλείας του ο Δίας αποφασίζει να παραχωρήσει τον θρόνο του για χάρη του βρέφους Διονύσου, που όπως και ο Δίας ως βρέφος φυλασσόταν από τους Κουρήτες. Οι Τιτάνες αποφασίζουν να σφάξουν το παιδί και να διεκδικήσουν τον θρόνο δικό τους. Βάφουν τα πρόσωπά τους με λευκό γύψο, αποσπούν με παιχνίδια την προσοχή του Διονύσου, μετά τον διαμελίζουν και βράζουν και ψήνουν τα μέλη του. Οργισμένος ο Δίας, συντρίβει με το αστροπελέκι του τους Τιτάνες. Η Αθηνά διατηρεί τιν καρδιά σε μια γύψινη κούκλα, από την οποία δημιουργήθηκε ένας νέος Διόνυσος. Αυτή η ιστορία αναφέρεται από τους ποιητές Καλλίμαχο και Νόννο, που αποκαλούν αυτόν τον Διόνυσο «Ζαγρεύς», και επίσης σε έναν αριθμό Ορφικών κειμένων.
Μία επανάληψη αυτής της ιστορίας, αναφερόμενη από τον Νεοπλατωνικό φιλόσοφο Ολυμπιόδωρο, που γράφει στην Χριστιανική εποχή, λέει πως η ανθρωπότητα ξεπήδησε από τον παχύ καπνό των καιγόμενων πτωμάτων των Τιτάνων. Άλλοι νεώτεροι συγγραφείς δηλώνουν πως η ανθρωπότητα γεννήθηκε από το αίμα που έχυσαν οι Τιτάνες στον πόλεμό τους εναντίον του Δία.
Ο Πίνδαρος, ο Πλάτωνας και ο Οππιανός αναφέρονται πρόχειρα στην «Τιτανική φύση» του ανθρώπου.
ΤΙΤΑΝΟΜΑΧΙΑ
Ο Δίας πριν εδραιώσει την εξουσία του και γίνει ο απόλυτος κυρίαρχος του Κόσμου είχε να αντιμετωπίσει πολλές δυσκολίες. Πάντοτε βέβαια είχε στο πλευρό του τα αδέρφια του τα οποία ελευθέρωσε από το στομάχι του παιδοφάγου Κρόνου. Έτσι σε λίγο καιρό οι Τιτάνες χολωμένοι από την ήττα του Κρόνου και επειδή δε θεωρούσαν σωστό να εξουσιάζει ένας θεός νεότερος απ' αυτούς, κήρυξαν πόλεμο ενάντια στους Ολύμπιους. Οι αθάνατοι χωρίστηκαν σε δυο αντίπαλα στρατόπεδα. Οι Τιτάνες από τη μια πλευρά, με αρχηγό τους τον Κρόνο, χρησιμοποίησαν για οχυρό τους το όρος Όθρη· η ομάδα του Δία από την άλλη είχε για προκάλυμμά της τον Όλυμπο.
Παλιοί και νέοι θεοί, αρσενικά και θηλυκά, πήραν μέρος σ' αυτόν τον πόλεμο. Όμως από την Τιτανογενιά δεν ήταν όλοι με το μέρος του Κρόνου. Η φοβερή Ωκεανίδα Στύγα μαζί με τα τέσσερα παιδιά της, το Κράτος, τη Βία, τον Ζήλο και τη Νίκη έσπευσαν στο πλευρό του Δία. Αλλά και ο ίδιος ο πατέρας της, ο Ωκεανός, ο πρωτότοκος γιος του Ουρανού, λένε πως βοήθησε τον ανιψιό του ή τουλάχιστον πως έμεινε ουδέτερος σ' αυτή τη φοβερή θεομαχία. Επίσης, ο Προμηθέας, ο γιος του Τιτάνα Ιαπετού, σ' αυτόν τον πόλεμο έγινε πρωτοπαλίκαρο και συμβουλάτορας του Δία.
Το πιο σημαντικό όμως για την παράταξη των Ολυμπίων ήταν πως η μάνα Γη, αυτή η παγκόσμια θεά της γονιμότητας, δεν υποστήριξε τα παιδιά της, αλλά στάθηκε στο πλευρό του εγγονού της, δίνοντάς του πολύτιμες συμβουλές σε κάθε δύσκολη στιγμή. Επιπλέον, από τις Τιτανίδες δεν έλαβαν μέρος στον πόλεμο η Θέμιδα και η Μνημοσύνη, που έγιναν αργότερα σύζυγοι του Δία και τιμήθηκαν στον Όλυμπο.Δέκα ολόκληρα χρόνια κρατούσε η φοβερή αναμέτρηση, μα ο αγώνας ήταν αμφίρροπος· άλλοτε η πλάστιγγα έγερνε προς την πλευρά των Τιτάνων και άλλοτε προς την πλευρά των Ολυμπίων. Το σύμπαν ολόκληρο ταραζόταν, μα την τελική νίκη δεν την κέρδιζε καμιά παράταξη.
Σε μια πολύ δύσκολη στιγμή για την ομάδα του, ο Δίας έτρεξε γεμάτος αγωνία στη γιαγιά του, τη Γαία. Φίλησε τα χέρια της με σεβασμό και ζήτησε τη συμβουλή της. Τότε αυτή, που συμπαθούσε πολύ τον εγγονό της και τον είχε προστατευόμενο σ' αυτή την μεγάλη ταραχή, έδωσε το σοφό χρησμό της: Ο Δίας έμελλε να νικήσει μόνο αν έπαιρνε με το μέρος του εκείνους τους θεούς που ήταν φυλακισμένοι στα Τάρταρα. Ευχαρίστησε τη θεϊκή γιαγιά του και αμέσως πήρε το δρόμο για τα σκοτεινά Τάρταρα. Εννιά μέρες ταξίδευε στα έγκατα της γης, έχοντας να αντιμετωπίσει τεράστιες νυχτερίδες και δηλητηριώδεις αράχνες. Με τα μαγικά βότανα όμως που του είχε δώσει η γιαγιά του ξεπερνούσε εύκολα τις δυσκολίες. Όταν έφτασε στα κελιά όπου ήταν φυλακισμένοι οι Κύκλωπες, έπρεπε πρώτα να σκοτώσει τη φοβερή Κάμπη, ένα σιχαμερό τέρας που είχαν βάλει οι Τιτάνες να φυλάει τα γιγάντια αδέρφια τους. Αυτή είχε πράσινο φολιδωτό δέρμα και ουρά σαύρας· στα αμέτρητα πόδια της ήταν φυτρωμένα δηλητηριώδη φίδια. Ο Δίας πάλευε ώρες ατελείωτες μαζί της χωρίς αποτέλεσμα. Τότε θυμήθηκε ένα μαγικό βότανο που του είχε δώσει η Γαία. Το έβαλε με τη βία στο στόμα της Κάμπης και αμέσως το φοβερό τέρας έπεσε σε βαθύ λήθαργο. Στη συνέχεια απελευθέρωσε τον Βρόντη, τον Αστερόπη και τον Άργη. Τους ζήτησε να του παρασταθούν στον πόλεμο εναντίον των Τιτάνων και τους υποσχέθηκε πως με τη δική του βασιλεία θα απολάμβαναν τιμές θεϊκές, όπως και οι άλλοι σύμμαχοί του, όπως δηλαδή η Στύγα και τα παιδιά της, όπως η Γη αλλά και τα ίδια του τ' αδέρφια. Οι Κύκλωπες συγκινημένοι και νιώθοντας ευγνωμοσύνη για τον Δία που τους ελευθέρωσε, δέχτηκαν να τον βοηθήσουν. Μα και οι ίδιοι ήθελαν να εκδικηθούν τους Τιτάνες, για τους οποίους ένιωθαν απεριόριστο μίσος, γιατί τους είχαν πετάξει στα Τάρταρα κρατώντας όλη την εξουσία για τον εαυτό τους.
Μόλις ανέβηκαν πάνω στην κοσμοχαλασιά της Γης οι Κύκλωπες έδωσαν στον Δία και τ' αδέρφια του πολύτιμα δώρα που τους βοήθησαν στον πόλεμο. Χάρισαν στον αρχηγό των Ολυμπίων τη βροντή, την αστραπή και τον κεραυνό. Στον Ποσειδώνα έδωσαν την τρίαινα, που έγινε το αιώνιο σύμβολό του και στον Πλούτωνα την "κυνέα", μια σκούφια δηλαδή από σκυλοτόμαρο που τον έκανε αόρατο. Στη συνέχεια οι μονόφθαλμοι Κύκλωπες, που ήταν λαμπροί τεχνίτες, κατασκεύασαν με τα σφυριά και τα άλλα εργαλεία τους ένα σιδερένιο προπέτασμα για να μη βλέπουν οι Τιτάνες τη λάμψη του κεραυνού και της αστραπής. Επίσης κατασκεύασαν έναν περίτεχνο βωμό αφιερωμένο στη μάνα τους, τη Γη. Εκεί οι Ολύμπιοι και οι σύμμαχοί τους έδωσαν φοβερό όρκο στο όνομα της Παγκόσμιας Μάνας. Εμψυχωμένοι λοιπόν, με καινούριες δυνάμεις και καινούρια όπλα έπεσαν με ορμή στη μάχη. Μα και οι Τιτάνες στο διάστημα αυτό της προετοιμασίας των Ολυμπίων βρήκαν το χρόνο να αναδιοργανώσουν τις δυνάμεις τους και να κατασκευάσουν καινούρια όπλα. Αντιστάθηκαν λοιπόν σθεναρά. Έτσι άρχισε από την αρχή ένας λυσσαλέος αγώνας που ανατάραξε ολόκληρο το σύμπαν.
Ο Ησίοδος περιγράφει δραματικά την κατάσταση που επικρατούσε σ' ολόκληρη την πλάση. Οι θεοί και από τις δυο παρατάξεις άρπαζαν πελώριους βράχους από τα βουνά που είχαν για προκάλυμμα, την Όθρη και τον Όλυμπο αντίστοιχα, και τους εκσφενδόνιζαν στους αντιπάλους τους. Ολόκληρη η Γη τραντάζονταν και άνοιγαν πληγές στο απέραντο κορμί της. Άλλοτε οι πελώριες κοτρόνες συγκρούονταν στον αέρα και από το φοβερό τους κρότο βούιζε ολόκληρος ο Ουρανός. Άλλοτε πάλι ξέφευγαν από τη σωστή τους πορεία και έπεφταν στον Πόντο που στέναζε κι αυτός· βυθίζονταν απότομα και κατέληγαν στα υγρά παλάτια του Νηρέα. Ο Όλυμπος και η Όθρη τινάζονταν συθέμελα όταν οι τρομεροί θεοί έβρισκαν το στόχο τους. Οι δονήσεις, τα τραντάγματα και η βοή έφταναν μέχρι τα απόμακρα Τάρταρα. Η αναταραχή αυτή γινόταν πιο έντονη όταν οι αντίπαλες παρατάξεις εγκατέλειπαν τα μόνιμα στρατόπεδά τους και έκαναν εφόδους προς τη μια ή την άλλη κατεύθυνση. Τότε τα πελώρια πόδια τους άφηναν σημάδια πάνω στην επιφάνεια της γης. Σε μια πολύ δύσκολη στιγμή για τους Ολύμπιους, ο Δίας, που μέχρι τότε σχεδίαζε τη στρατηγική που θα ακολουθούσε η παράταξή του και έδινε οδηγίες στους συμμάχους του, δεν άντεξε και μανιασμένος όρμησε στη μάχη. Τότε χρησιμοποίησε τα όπλα του που του είχαν χαρίσει οι Κύκλωπες. Ο Ουρανός και ο Όλυμπος ταράχτηκαν από τις βροντές του. Ο Δίας με τρομερή ορμή σκόρπιζε τους κεραυνούς και τις αστραπές προς όλες τις κατευθύνσεις. Από το στιβαρό του χέρι η φλόγα απλώθηκε παντού. Τεράστια πυρκαγιά ξέσπασε και καταβρόχθιζε λαίμαργα τα απέραντα δάση. Η φλόγα γιγαντωμένη έτρεχε από τη μια άκρη της γης στην άλλη. Η μεγάλη θερμοκρασία άρχισε να επηρεάζει και το υγρό στοιχείο. Έβραζαν τα νερά του καταγάλανου Ωκεανού και του απέραντου Πόντου. Τεράστιες ποσότητες νερού άρχισαν να εξατμίζονται και ν' ανεβαίνουν προς τα πάνω. Εκεί ενώθηκαν με τους κατάμαυρους καπνούς που έβγαιναν από το άγριο κάψιμο των δασών.
Η πυρκαγιά έφτασε μέχρι το απέραντο Χάος, που μετά από ατέλειωτους αιώνες άρχισε ν' αστράφτει και να φεγγοβολάει από τις πύρινες γλώσσες.
Η βουή και η αντάρα ήταν τέτοια, που αν κάποιος άκουγε και παρακολουθούσε όσα συνέβαιναν, θα έφερνε στο μυαλό του την αναταραχή που γινόταν όταν τότε στην αρχή της Κοσμογονίας ζευγάρωνε ο Ουρανός με τη Γη για να δημιουργήσουν το σύμπαν. Τώρα όμως έμοιαζε σαν και αυτός να επρόκειτο να πέσει από τα τεράστια ύψη του και αυτή να ξεριζωθεί από τα παντοδύναμα θεμέλιά της. Είχαν έρθει τα πάνω κάτω.
Ο μαύρος καπνός και οι ζεματιστοί ατμοί κύκλωναν τους Τιτάνες, που δυσκολεύονταν να ανασαίνουν και να βλέπουν καθαρά. Οι κεραυνοί, οι αστραπές και οι φλόγες της φωτιάς τύφλωναν τους γιγάντιους αντιπάλους του Δία. Είχαν αρχίσει ήδη να εξαντλούνται και το στρατόπεδό τους περνούσε δύσκολες ώρες.
Πάνω σε τούτη την κρίσιμη στιγμή, όταν μετά από δέκα χρόνια η μάχη άρχισε να κλίνει με το μέρος της παράταξής του, ο Δίας σκέφτηκε πάλι το χρησμό της Γης. Εκτός από τους Κύκλωπες, ο Κρόνος και τ' αδέρφια του είχαν κλείσει στα Τάρταρα και τρεις άλλους φοβερούς γίγαντες, τους Εκατόγχειρες. Αμέσως έτρεξε στη σκοτεινή φυλακή τους. Η Κάμπη είχε ξυπνήσει και προσπάθησε να τον εμποδίσει. Αυτή τη φορά όμως ο Δίας χρησιμοποίησε τα νέα του όπλα. Κατακεραύνωσε την Κάμπη, που άρχισε να φλέγεται και να ουρλιάζει. Σε λίγο απέμεινε μόνο το καμένο κουφάρι της. Ο Δίας χρησιμοποιώντας τα μαγικά βότανα της γιαγιάς του έλυσε από τα δεσμά τους τον Κόττο, τον Αιγαίονα και τον Γύγη. Αυτοί ενθουσιασμένοι από την πράξη του του υποσχέθηκαν αιώνια πίστη.
Ανέβηκαν όλοι μαζί στην επιφάνεια της γης, όπου συνεχιζόταν η τρομερή μάχη. Τη στιγμή που οι Τιτάνες εξασθενημένοι κατέβαλλαν την τελευταία τους προσπάθεια για να αναχαιτίσουν τους Ολύμπιους, οι Εκατόγχειρες τυφλωμένοι από το μίσος τους για την αχαριστία που τους έδειξαν τα αδέρφια τους, άρπαξαν με τα τριακόσια συνολικά χέρια τους τριακόσιους τεράστιους βράχους και τους καταπλάκωσαν. Και όταν πέτυχαν τούτο το απίστευτο, τότε πια τους πήραν και τους έριξαν στα σκοτεινά Τάρταρα. Εκεί δηλαδή που τους είχε φυλακίσει ο Ουρανός όταν ήταν νεογέννητοι. Εκεί που είχαν κλειδώσει τα αδέρφια τους, τους Κύκλωπες και τους Εκατόγχειρες, παρά τις αντίθετες συμβουλές της Γης.
Αμέσως οι Κύκλωπες κατασκεύασαν χάλκινους φράχτες γύρω από τα κελιά των Τιτάνων και τριπλό ατσάλινο τείχος. Τις πόρτες κλείδωσε ο Ποσειδώνας και ο Δίας ανέθεσε στους Εκατόγχειρες να παραμείνουν εκεί, πιστοί του φύλακες. Έτσι τέλειωσε η Τιτανομαχία, μια από τις πιο σπουδαίες και τις πιο μακροχρόνιες δοκιμασίες που έπρεπε να περάσει ο Δίας μέχρι να γίνει ο μοναδικός κυβερνήτης του Σύμπαντος. Σε λίγο άρχισε ολόκληρη η πλάση να ηρεμεί και η πυρκαγιά που προκλήθηκε από τους αμέτρητους κεραυνούς του Δία υποχώρησε. Οι θεοί του Ολύμπου γιόρτασαν τη νίκη τους και ευχαρίστησαν τη Γη που τόσο πολύ τους βοήθησε.
Οι Έλληνες των κλασικών χρόνων γνώριζαν αρκετά ποιήματα για τον πόλεμο μεταξύ των θεών και πολλών από τους Τιτάνες. Το κυρίαρχο εξ αυτών και το μοναδικό που έχει διασωθεί, ήταν η Θεογονία που αποδίδεται στον Ησίοδο. Ένα χαμένο έπος με τον τίτλο Τιτανομαχία και αποδίδεται στην θρυλική μορφή του τυφλού βάρδου Θάμυρη από την Θράκη, αναφερόταν σε μία πραγματεία Περί Μουσικής που έχει κάποια στιγμή αποδοθεί στον Πλούταρχο. Οι Τιτάνες κατείχαν σημαντικό ρόλο και στα ποιήματα που αποδίδονται στον Ορφέα. Αν και σώζονται μόνο μικρά μέρη των Ορφικών διηγήσεων, δείχνουν ενδιαφέρουσες διαφορές από την Ησιοδική παράδοση.
Αυτοί οι Ελληνικοί μύθοι για την τιτανομαχία εντάσσονται σε μια τάξη παρόμοιων μύθων από την Ευρώπη και την Εγγύς Ανατολή, όπου μια γενιά ή ομάδα θεών αντιτίθενται στους κυρίαρχους. Μερικές φορές οι Γηραιότεροι Θεοί εκτοπίζονται. Άλλες φορές οι επαναστάτες χάνουν, και είτε εκδιώχνονται ολοκληρωτικά από την εξουσία ή ενσωματώνονται στο πάνθεον. Άλλα παραδείγματα μπορούν να συμπεριλάβουν τους πολέμους μεταξύ των Εσίρ με τους Βανίρ και τους Γιοτούν στην Σκανδιναβική μυθολογία, το Βαβυλωνιακό έπος Ενούμα Ελίς , τη Χιττιτική διήγηση «Βασίλειο στον Ουρανό». Το χριστιανικό βιβλίο της Αποκάλυψης επίσης περιγράφει έναν «Πόλεμο στον Ουρανό».
Οι Τιτάνες
Παιδιά της Γαίας και του Ουρανού:
Ωκεανός
Τηθύς
Κοίος
Φοίβη
Υπερίων
Ευρυφάεσσα ή Θεία
Κρείος
Ιαπετός
Θέμις
Μνημοσύνη
Κρόνος
Ρέα
Παιδιά του Ιάπετου και της Ωκεανίδας Κλυμένης:
Άτλας
Προμηθέας
Επιμηθέας
Μενοίτιος
Παιδιά του Υπερίωνα και της Θείας:
Ήλιος
Σελήνη
Ηώς
Οι Τιτάνες στον Ησίοδο
Στην Θεογονία του Ησίοδου οι δώδεκα Τιτάνες ακολουθούν τους Εκατόγχειρες και τους Κύκλωπες ως παιδιά του Ουρανού και της Γαίας:
«έπειτα κοιμήθηκε με τον Ουρανό και γέννησε τον βαθιά στροβιλιζόμενο Ωκεανό, τον Κοίο και τον Κριό και τον Υπερίωνα και τον Ιάπετο, την Θεία και την Ρέα, την Θέμιδα και την Μνημοσύνη και την χρυσοστεφανωμένη Φοίβη και την αγαπητή Τέθυ. Μετά από αυτούς γεννήθηκε ο Κρόνος ο πονηρός, το νεώτερο και φοβερότερο από τα παιδιά της, και μισούσε τον δυνατό πατέρα του».
Ο Ουρανός θεωρεί τον Κρόνο τερατώδη και γι’ αυτό τον φυλακίζει στα έγκατα της γης. Αλλά ο Κρόνος, με τη βοήθεια των Εκατόγχειρων και των Κυκλώπων, επιτίθεται στον πατέρα του, τον ευνουχίζει και γίνεται ο ίδιος βασιλιάς των θεών, με τη Ρέα ως σύζυγό του και βασίλισσα.
Η Ρέα γεννά μια νέα γενιά θεών από τον Κρόνο, αλλά από φόβο μήπως τον ανατρέψουν, ο Κρόνος τα καταβροχθίζει. Ο μόνος που διασώζεται είναι ο Δίας: η Ρέα δίνει στον Κρόνο να καταπιεί στη θέση του μία πέτρα τυλιγμένη σε ρούχα, και μεταφέρει τον Δία στην Κρήτη να τον φυλάνε οι Κουρήτες.
Όταν ο Δίας ενηλικιώνεται, υποτάσσει τον Κρόνο με τη βία και του ανοίγει την κοιλιά για να απελευθερώσει τα αδέλφια του. Αρχίζει έτσι ένας πόλεμος μεταξύ των νεώτερων και γηραιότερων θεών, κατά τον οποίο ο Δίας βοηθάται από τους Εκατόγχειρες, τους Κύκλωπες και τους Γίγαντες, οι οποίοι είχαν επανελευθερωθεί από τον Τάρταρο. Μετά από μια μακρά μάχη ο Δίας νικά, και ρίχνει στον Τάρταρο πολλούς από τους Τιτάνες.
Παρ' όλα αυτά οι γηραιότεροι θεοί αφήνουν το σημάδι τους στον κόσμο. Μερικοί από αυτούς – όπως η Μνημοσύνη, η Ρέα, η Γαία, ο Υπερίων, η Θέμις και η Μήτις – δεν πολέμησαν εναντίον των Ολύμπιων, και διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στη νέα διοίκηση. Οι Τιτάνες αφήνουν πίσω τους και έναν αριθμό απογόνων, μερικοί εκ των οποίων μπορούν να θεωρηθούν επίσης Τιτάνες, κυρίως οι γιοί του Ιάπετου: Προμηθέας, Επιμηθέας, Άτλας και Μενοίτιος.
Πολλές αρχαίες πηγές ακολουθούν στενά τον Ησίοδο, με μικρές παραλλαγές: ο Απολλόδωρος προσθέτει την Διώνη ως δεκάτη Τρίτη Τιτάνα.
Οι Τιτάνες σε άλλες Ελληνικές πηγές
Ο Ησίοδος, ωστόσο, δεν ήταν ο τελευταίος που μίλησε για τους Τιτάνες. Σωζώμενα αποσπάσματα Ορφικής ποίησης ιδιαίτερα διατηρούν μερικές παραλλαγές του μύθου.
Σε ένα Ορφικό κείμενο, ο Δίας δεν επιτίθεται απλά βιαίως εναντίον του πατέρα του. Αντιθέτως, η Ρέα παραθέτει γεύμα στον Κρόνο ώστε να μεθύσει. Ο Δίας τον αλυσοδένει και τον ευνουχίζει. Αντί να σταλεί στον Τάρταρο, ο Κρόνος σέρνεται – ακόμα μεθυσμένος - στην σπηλιά της Νύκτας, όπου συνεχίζει να ονειρεύεται και να προφητεύει για ολόκληρη την αιωνιότητα.
Ένας άλλος μύθος που αφορά στους Τιτάνες και δεν είναι του Ησιόδου περιλαμβάνει τον Διόνυσο. Σε κάποια στιγμή της βασιλείας του ο Δίας αποφασίζει να παραχωρήσει τον θρόνο του για χάρη του βρέφους Διονύσου, που όπως και ο Δίας ως βρέφος φυλασσόταν από τους Κουρήτες. Οι Τιτάνες αποφασίζουν να σφάξουν το παιδί και να διεκδικήσουν τον θρόνο δικό τους. Βάφουν τα πρόσωπά τους με λευκό γύψο, αποσπούν με παιχνίδια την προσοχή του Διονύσου, μετά τον διαμελίζουν και βράζουν και ψήνουν τα μέλη του. Οργισμένος ο Δίας, συντρίβει με το αστροπελέκι του τους Τιτάνες. Η Αθηνά διατηρεί τιν καρδιά σε μια γύψινη κούκλα, από την οποία δημιουργήθηκε ένας νέος Διόνυσος. Αυτή η ιστορία αναφέρεται από τους ποιητές Καλλίμαχο και Νόννο, που αποκαλούν αυτόν τον Διόνυσο «Ζαγρεύς», και επίσης σε έναν αριθμό Ορφικών κειμένων.
Μία επανάληψη αυτής της ιστορίας, αναφερόμενη από τον Νεοπλατωνικό φιλόσοφο Ολυμπιόδωρο, που γράφει στην Χριστιανική εποχή, λέει πως η ανθρωπότητα ξεπήδησε από τον παχύ καπνό των καιγόμενων πτωμάτων των Τιτάνων. Άλλοι νεώτεροι συγγραφείς δηλώνουν πως η ανθρωπότητα γεννήθηκε από το αίμα που έχυσαν οι Τιτάνες στον πόλεμό τους εναντίον του Δία.
Ο Πίνδαρος, ο Πλάτωνας και ο Οππιανός αναφέρονται πρόχειρα στην «Τιτανική φύση» του ανθρώπου.
ΤΙΤΑΝΟΜΑΧΙΑ
Ο Δίας πριν εδραιώσει την εξουσία του και γίνει ο απόλυτος κυρίαρχος του Κόσμου είχε να αντιμετωπίσει πολλές δυσκολίες. Πάντοτε βέβαια είχε στο πλευρό του τα αδέρφια του τα οποία ελευθέρωσε από το στομάχι του παιδοφάγου Κρόνου. Έτσι σε λίγο καιρό οι Τιτάνες χολωμένοι από την ήττα του Κρόνου και επειδή δε θεωρούσαν σωστό να εξουσιάζει ένας θεός νεότερος απ' αυτούς, κήρυξαν πόλεμο ενάντια στους Ολύμπιους. Οι αθάνατοι χωρίστηκαν σε δυο αντίπαλα στρατόπεδα. Οι Τιτάνες από τη μια πλευρά, με αρχηγό τους τον Κρόνο, χρησιμοποίησαν για οχυρό τους το όρος Όθρη· η ομάδα του Δία από την άλλη είχε για προκάλυμμά της τον Όλυμπο.
Παλιοί και νέοι θεοί, αρσενικά και θηλυκά, πήραν μέρος σ' αυτόν τον πόλεμο. Όμως από την Τιτανογενιά δεν ήταν όλοι με το μέρος του Κρόνου. Η φοβερή Ωκεανίδα Στύγα μαζί με τα τέσσερα παιδιά της, το Κράτος, τη Βία, τον Ζήλο και τη Νίκη έσπευσαν στο πλευρό του Δία. Αλλά και ο ίδιος ο πατέρας της, ο Ωκεανός, ο πρωτότοκος γιος του Ουρανού, λένε πως βοήθησε τον ανιψιό του ή τουλάχιστον πως έμεινε ουδέτερος σ' αυτή τη φοβερή θεομαχία. Επίσης, ο Προμηθέας, ο γιος του Τιτάνα Ιαπετού, σ' αυτόν τον πόλεμο έγινε πρωτοπαλίκαρο και συμβουλάτορας του Δία.
Το πιο σημαντικό όμως για την παράταξη των Ολυμπίων ήταν πως η μάνα Γη, αυτή η παγκόσμια θεά της γονιμότητας, δεν υποστήριξε τα παιδιά της, αλλά στάθηκε στο πλευρό του εγγονού της, δίνοντάς του πολύτιμες συμβουλές σε κάθε δύσκολη στιγμή. Επιπλέον, από τις Τιτανίδες δεν έλαβαν μέρος στον πόλεμο η Θέμιδα και η Μνημοσύνη, που έγιναν αργότερα σύζυγοι του Δία και τιμήθηκαν στον Όλυμπο.Δέκα ολόκληρα χρόνια κρατούσε η φοβερή αναμέτρηση, μα ο αγώνας ήταν αμφίρροπος· άλλοτε η πλάστιγγα έγερνε προς την πλευρά των Τιτάνων και άλλοτε προς την πλευρά των Ολυμπίων. Το σύμπαν ολόκληρο ταραζόταν, μα την τελική νίκη δεν την κέρδιζε καμιά παράταξη.
Σε μια πολύ δύσκολη στιγμή για την ομάδα του, ο Δίας έτρεξε γεμάτος αγωνία στη γιαγιά του, τη Γαία. Φίλησε τα χέρια της με σεβασμό και ζήτησε τη συμβουλή της. Τότε αυτή, που συμπαθούσε πολύ τον εγγονό της και τον είχε προστατευόμενο σ' αυτή την μεγάλη ταραχή, έδωσε το σοφό χρησμό της: Ο Δίας έμελλε να νικήσει μόνο αν έπαιρνε με το μέρος του εκείνους τους θεούς που ήταν φυλακισμένοι στα Τάρταρα. Ευχαρίστησε τη θεϊκή γιαγιά του και αμέσως πήρε το δρόμο για τα σκοτεινά Τάρταρα. Εννιά μέρες ταξίδευε στα έγκατα της γης, έχοντας να αντιμετωπίσει τεράστιες νυχτερίδες και δηλητηριώδεις αράχνες. Με τα μαγικά βότανα όμως που του είχε δώσει η γιαγιά του ξεπερνούσε εύκολα τις δυσκολίες. Όταν έφτασε στα κελιά όπου ήταν φυλακισμένοι οι Κύκλωπες, έπρεπε πρώτα να σκοτώσει τη φοβερή Κάμπη, ένα σιχαμερό τέρας που είχαν βάλει οι Τιτάνες να φυλάει τα γιγάντια αδέρφια τους. Αυτή είχε πράσινο φολιδωτό δέρμα και ουρά σαύρας· στα αμέτρητα πόδια της ήταν φυτρωμένα δηλητηριώδη φίδια. Ο Δίας πάλευε ώρες ατελείωτες μαζί της χωρίς αποτέλεσμα. Τότε θυμήθηκε ένα μαγικό βότανο που του είχε δώσει η Γαία. Το έβαλε με τη βία στο στόμα της Κάμπης και αμέσως το φοβερό τέρας έπεσε σε βαθύ λήθαργο. Στη συνέχεια απελευθέρωσε τον Βρόντη, τον Αστερόπη και τον Άργη. Τους ζήτησε να του παρασταθούν στον πόλεμο εναντίον των Τιτάνων και τους υποσχέθηκε πως με τη δική του βασιλεία θα απολάμβαναν τιμές θεϊκές, όπως και οι άλλοι σύμμαχοί του, όπως δηλαδή η Στύγα και τα παιδιά της, όπως η Γη αλλά και τα ίδια του τ' αδέρφια. Οι Κύκλωπες συγκινημένοι και νιώθοντας ευγνωμοσύνη για τον Δία που τους ελευθέρωσε, δέχτηκαν να τον βοηθήσουν. Μα και οι ίδιοι ήθελαν να εκδικηθούν τους Τιτάνες, για τους οποίους ένιωθαν απεριόριστο μίσος, γιατί τους είχαν πετάξει στα Τάρταρα κρατώντας όλη την εξουσία για τον εαυτό τους.
Μόλις ανέβηκαν πάνω στην κοσμοχαλασιά της Γης οι Κύκλωπες έδωσαν στον Δία και τ' αδέρφια του πολύτιμα δώρα που τους βοήθησαν στον πόλεμο. Χάρισαν στον αρχηγό των Ολυμπίων τη βροντή, την αστραπή και τον κεραυνό. Στον Ποσειδώνα έδωσαν την τρίαινα, που έγινε το αιώνιο σύμβολό του και στον Πλούτωνα την "κυνέα", μια σκούφια δηλαδή από σκυλοτόμαρο που τον έκανε αόρατο. Στη συνέχεια οι μονόφθαλμοι Κύκλωπες, που ήταν λαμπροί τεχνίτες, κατασκεύασαν με τα σφυριά και τα άλλα εργαλεία τους ένα σιδερένιο προπέτασμα για να μη βλέπουν οι Τιτάνες τη λάμψη του κεραυνού και της αστραπής. Επίσης κατασκεύασαν έναν περίτεχνο βωμό αφιερωμένο στη μάνα τους, τη Γη. Εκεί οι Ολύμπιοι και οι σύμμαχοί τους έδωσαν φοβερό όρκο στο όνομα της Παγκόσμιας Μάνας. Εμψυχωμένοι λοιπόν, με καινούριες δυνάμεις και καινούρια όπλα έπεσαν με ορμή στη μάχη. Μα και οι Τιτάνες στο διάστημα αυτό της προετοιμασίας των Ολυμπίων βρήκαν το χρόνο να αναδιοργανώσουν τις δυνάμεις τους και να κατασκευάσουν καινούρια όπλα. Αντιστάθηκαν λοιπόν σθεναρά. Έτσι άρχισε από την αρχή ένας λυσσαλέος αγώνας που ανατάραξε ολόκληρο το σύμπαν.
Ο Ησίοδος περιγράφει δραματικά την κατάσταση που επικρατούσε σ' ολόκληρη την πλάση. Οι θεοί και από τις δυο παρατάξεις άρπαζαν πελώριους βράχους από τα βουνά που είχαν για προκάλυμμα, την Όθρη και τον Όλυμπο αντίστοιχα, και τους εκσφενδόνιζαν στους αντιπάλους τους. Ολόκληρη η Γη τραντάζονταν και άνοιγαν πληγές στο απέραντο κορμί της. Άλλοτε οι πελώριες κοτρόνες συγκρούονταν στον αέρα και από το φοβερό τους κρότο βούιζε ολόκληρος ο Ουρανός. Άλλοτε πάλι ξέφευγαν από τη σωστή τους πορεία και έπεφταν στον Πόντο που στέναζε κι αυτός· βυθίζονταν απότομα και κατέληγαν στα υγρά παλάτια του Νηρέα. Ο Όλυμπος και η Όθρη τινάζονταν συθέμελα όταν οι τρομεροί θεοί έβρισκαν το στόχο τους. Οι δονήσεις, τα τραντάγματα και η βοή έφταναν μέχρι τα απόμακρα Τάρταρα. Η αναταραχή αυτή γινόταν πιο έντονη όταν οι αντίπαλες παρατάξεις εγκατέλειπαν τα μόνιμα στρατόπεδά τους και έκαναν εφόδους προς τη μια ή την άλλη κατεύθυνση. Τότε τα πελώρια πόδια τους άφηναν σημάδια πάνω στην επιφάνεια της γης. Σε μια πολύ δύσκολη στιγμή για τους Ολύμπιους, ο Δίας, που μέχρι τότε σχεδίαζε τη στρατηγική που θα ακολουθούσε η παράταξή του και έδινε οδηγίες στους συμμάχους του, δεν άντεξε και μανιασμένος όρμησε στη μάχη. Τότε χρησιμοποίησε τα όπλα του που του είχαν χαρίσει οι Κύκλωπες. Ο Ουρανός και ο Όλυμπος ταράχτηκαν από τις βροντές του. Ο Δίας με τρομερή ορμή σκόρπιζε τους κεραυνούς και τις αστραπές προς όλες τις κατευθύνσεις. Από το στιβαρό του χέρι η φλόγα απλώθηκε παντού. Τεράστια πυρκαγιά ξέσπασε και καταβρόχθιζε λαίμαργα τα απέραντα δάση. Η φλόγα γιγαντωμένη έτρεχε από τη μια άκρη της γης στην άλλη. Η μεγάλη θερμοκρασία άρχισε να επηρεάζει και το υγρό στοιχείο. Έβραζαν τα νερά του καταγάλανου Ωκεανού και του απέραντου Πόντου. Τεράστιες ποσότητες νερού άρχισαν να εξατμίζονται και ν' ανεβαίνουν προς τα πάνω. Εκεί ενώθηκαν με τους κατάμαυρους καπνούς που έβγαιναν από το άγριο κάψιμο των δασών.
Η πυρκαγιά έφτασε μέχρι το απέραντο Χάος, που μετά από ατέλειωτους αιώνες άρχισε ν' αστράφτει και να φεγγοβολάει από τις πύρινες γλώσσες.
Η βουή και η αντάρα ήταν τέτοια, που αν κάποιος άκουγε και παρακολουθούσε όσα συνέβαιναν, θα έφερνε στο μυαλό του την αναταραχή που γινόταν όταν τότε στην αρχή της Κοσμογονίας ζευγάρωνε ο Ουρανός με τη Γη για να δημιουργήσουν το σύμπαν. Τώρα όμως έμοιαζε σαν και αυτός να επρόκειτο να πέσει από τα τεράστια ύψη του και αυτή να ξεριζωθεί από τα παντοδύναμα θεμέλιά της. Είχαν έρθει τα πάνω κάτω.
Ο μαύρος καπνός και οι ζεματιστοί ατμοί κύκλωναν τους Τιτάνες, που δυσκολεύονταν να ανασαίνουν και να βλέπουν καθαρά. Οι κεραυνοί, οι αστραπές και οι φλόγες της φωτιάς τύφλωναν τους γιγάντιους αντιπάλους του Δία. Είχαν αρχίσει ήδη να εξαντλούνται και το στρατόπεδό τους περνούσε δύσκολες ώρες.
Πάνω σε τούτη την κρίσιμη στιγμή, όταν μετά από δέκα χρόνια η μάχη άρχισε να κλίνει με το μέρος της παράταξής του, ο Δίας σκέφτηκε πάλι το χρησμό της Γης. Εκτός από τους Κύκλωπες, ο Κρόνος και τ' αδέρφια του είχαν κλείσει στα Τάρταρα και τρεις άλλους φοβερούς γίγαντες, τους Εκατόγχειρες. Αμέσως έτρεξε στη σκοτεινή φυλακή τους. Η Κάμπη είχε ξυπνήσει και προσπάθησε να τον εμποδίσει. Αυτή τη φορά όμως ο Δίας χρησιμοποίησε τα νέα του όπλα. Κατακεραύνωσε την Κάμπη, που άρχισε να φλέγεται και να ουρλιάζει. Σε λίγο απέμεινε μόνο το καμένο κουφάρι της. Ο Δίας χρησιμοποιώντας τα μαγικά βότανα της γιαγιάς του έλυσε από τα δεσμά τους τον Κόττο, τον Αιγαίονα και τον Γύγη. Αυτοί ενθουσιασμένοι από την πράξη του του υποσχέθηκαν αιώνια πίστη.
Ανέβηκαν όλοι μαζί στην επιφάνεια της γης, όπου συνεχιζόταν η τρομερή μάχη. Τη στιγμή που οι Τιτάνες εξασθενημένοι κατέβαλλαν την τελευταία τους προσπάθεια για να αναχαιτίσουν τους Ολύμπιους, οι Εκατόγχειρες τυφλωμένοι από το μίσος τους για την αχαριστία που τους έδειξαν τα αδέρφια τους, άρπαξαν με τα τριακόσια συνολικά χέρια τους τριακόσιους τεράστιους βράχους και τους καταπλάκωσαν. Και όταν πέτυχαν τούτο το απίστευτο, τότε πια τους πήραν και τους έριξαν στα σκοτεινά Τάρταρα. Εκεί δηλαδή που τους είχε φυλακίσει ο Ουρανός όταν ήταν νεογέννητοι. Εκεί που είχαν κλειδώσει τα αδέρφια τους, τους Κύκλωπες και τους Εκατόγχειρες, παρά τις αντίθετες συμβουλές της Γης.
Αμέσως οι Κύκλωπες κατασκεύασαν χάλκινους φράχτες γύρω από τα κελιά των Τιτάνων και τριπλό ατσάλινο τείχος. Τις πόρτες κλείδωσε ο Ποσειδώνας και ο Δίας ανέθεσε στους Εκατόγχειρες να παραμείνουν εκεί, πιστοί του φύλακες. Έτσι τέλειωσε η Τιτανομαχία, μια από τις πιο σπουδαίες και τις πιο μακροχρόνιες δοκιμασίες που έπρεπε να περάσει ο Δίας μέχρι να γίνει ο μοναδικός κυβερνήτης του Σύμπαντος. Σε λίγο άρχισε ολόκληρη η πλάση να ηρεμεί και η πυρκαγιά που προκλήθηκε από τους αμέτρητους κεραυνούς του Δία υποχώρησε. Οι θεοί του Ολύμπου γιόρτασαν τη νίκη τους και ευχαρίστησαν τη Γη που τόσο πολύ τους βοήθησε.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου